De VVD is geen gematigde partij. De VVD is antiliberaal en extreemrechts, het is tijd dat te benoemen.

De surveillancestaat

Bij ons om de hoek staat inmiddels al twee maanden een grote paal met bewakingscamera, afgebakend met schotten. Onlangs is er (tot tweemaal toe) een aanslag gepleegd op een woning. De woning is door de gemeente tijdelijk ‘gesloten’ (ofwel: de bewoner moet er tijdelijk uit) en met de camera – die de hele straat in beeld brengt – moet er weer iets van ‘veiligheid’ in de buurt terugkeren. Ik moest het uit de krant vernemen, want een briefje in de brievenbus was blijkbaar teveel moeite en ook is het ons omwonenden niet duidelijk gemaakt tót wanneer die surveillance daar noodzakelijk (of geoorloofd) zou zijn. De surveillance strekt in mijn geval inmiddels tot aan mijn voordeur. Als ik de cameradeurbellen niet meereken, want daarmee kan je gewoon in mijn huis naar binnen kijken en ons nog beluisteren ook.

Waar word je tegenwoordig níet meer in de gaten gehouden? Camera’s overal in de openbare ruimte, niemand die meer precies weet welke gegevens digitaal aan elkaar gekoppeld zijn en welke instanties wat precies over je weten, met welke algoritmes en welke vooroordelen je door geautomatiseerde processen op je integriteit getoetst wordt. Zelfs voor iedere kleine boodschap die je doet of elk ommetje, moet je je ID-kaart op zak hebben.

Vertrouwd met wantrouwen

Een gesprek met jonge mensen, allemaal van de generatie na de aanslagen van 9/11, geeft een schokkende inkijk in het mensbeeld dat daaruit geboren is. Zij groeiden op in die surveillancestaat, ze weten niet beter. Het idee dat er níet overal camera’s zouden hangen, beangstigde hen stuk voor stuk. Niet vanwege angst voor terroristische aanslagen, dat maakten zij helemaal niet mee. Ze konden zich niet voorstellen hoe een samenleving zónder al die maatregelen veilig zou kunnen zijn, omdat mensen niet te vertrouwen zijn. Alle surveillancemaatregelen moeten blijven, omdat ‘iedereen anders maar van alles zou kunnen doen’. Het is goed als de overheid burgers 24/7 kan controleren en doorlichten. Bottomline: medeburgers zijn niet te vertrouwen. Zonder constante monitoring, is anarchie onvermijdelijk, zo is hun inschatting.

De overtuiging dat mensen automatisch zouden vervallen in onwettig gedrag als zij niet constant in de gaten gehouden worden, getuigt van een zeer wantrouwend mensbeeld. En dat is eigenlijk hoe je de ontwikkeling van de Nederlandse cultuur van na 9/11 kunt typeren: wantrouwen is de norm geworden. Niet uit grimmigheid, niet vanwege haatdragende motieven, niet vanuit slinksheid, maar omdat wantrouwen inmiddels eerste natuur is. Continu aanwezige externe controle is noodzakelijk om onze medeburgers op het rechte pad te houden. Ergo: schuldig, nog voordat je iets hebt kúnnen doen.

Dit is het resultaat van 25 jaar extreemrechtse politiek die de samenleving niet alleen hevig verdeeld heeft, maar burgers zodanig tegen elkaar heeft opgestookt, dat wantrouwen geïnternaliseerd is. Maar als burgers elkaar ervan verdenken niet te vertrouwen te zijn, zijn ze dat dan eigenlijk zelf wel? Hebben zij überhaupt sociale regels geïnternaliseerd? Als die externe controle als levensnoodzaak wordt gezien, zijn burgers dan nog wel bereid om het systeem te blijven controleren? Hoe ver mag de overheid eigenlijk gaan voordat burgers nog aan de rem durven te trekken? Is privacy nog een mensenrecht? Hoe zit het met de praesumptio innocentiae, dat is zeker een mensenrecht maar lijkt (althans, buiten de rechtszaal) al niet meer te bestaan: dat eenieder voor onschuldig dient te worden gehouden tot het tegendeel is bewezen. En als we sociale normen niet meer internaliseren, kunnen we dan eigenlijk nog wel van beschaving spreken?

Blind voor mens en recht

Het onlangs verschenen parlementaire rapport Blind voor Mens en Recht, waarin de parlementaire onderzoekscommissie naar het toeslagenschandaal op zoek gaat naar de reden waarom het zo fout heeft kunnen gaan, geeft een schokkende kijk op het Nederland van nu. De commissie wijst niet alleen de verantwoordelijke kabinetten als schuldige aan, maar ook de Tweede Kamer en de media. En burgers, zouden we daar eigenlijk aan toe moeten voegen.

Burgers stemden op die politici, burgers kwamen er niet tegen in protest, grote getalen burgers bleven op die partijen stemmen ook toen al duidelijk was wie ervoor verantwoordelijk waren. Burgers stemden op partijen die ‘systemen optuigden die hen aanvallen’, waarvan niemand weet hoe ze precies werken en wie er op welk moment slachtoffer van kan worden. En tenslotte werden er ook burgers journalist of ambtenaar, of politicus. Het toeslagenschandaal is een aanklacht tegen de staat van onze samenleving. Het gaat over ons allemaal.

‘Meer nog dan de reconstructie van een of meerdere schandalen is dit een zelfzoektocht naar hoe politieke overtuigingen systemen hebben opgetuigd die burgers aanvallen.’

Nog meer tekenend voor de staat van onze samenleving, is het uitblijven van enige echte reactie of shock over de uitkomsten van het rapport. Een ongenadig fraudebeleid dat mensen vermorzelde, onmogelijke boetes, foutjes werden bestraft als fraude en zelfs mensen die helemaal niets verkeerd hebben gedaan werden vermalen door de overheid. Het is inmiddels jaren geleden dat dit bekend werd en het kabinet Rutte III er ontslag voor moest nemen. Van ongeloof onder de bevolking kan geen sprake meer zijn. We spreken er schande van, maar toch wil niemand dat het fraudebeleid linea recta wordt geschrapt. Waar rook is, is vuur, zo is bij velen de gedachte. Dat is ook de reden waarom uithuisgeplaatste kinderen nog niet terug zijn bij hun ouders. Er zal wel meer spelen. De overheid doet dat niet zomaar. Schuldig, ondanks bewezen onschuld. Wind er geen doekjes om: velen hebben dezelfde onderbuik als Henk Kamp.


Kop De Groene Amsterdammer (klik voor het artikel)


Van kwaad tot erger

Het verraderlijke addertje onder het gras is natuurlijk dat burgers altijd denken dat de ander niet te vertrouwen is. Zijzelf zullen nooit ten prooi vallen aan oneerlijk overheidsbeleid. Maar waar discriminatie eenmaal de norm is, verschuift die vroeg of laat ook van de ene naar de andere bevolkingsgroep. Dat zag je bij de toeslagenaffaire, dat zie je aan de surveillance, dat zie je aan alle controlemechanismen waar de overheid inmiddels over beschikt. En hóe we gecontroleerd worden, het is een black box waar niemand vat op heeft. Vorige week werd bekend dat ook bij DUO discriminerende algoritmen werden gebruikt. ‘Indirect’ natuurlijk: ‘Ik dacht gewoon: ik pak je,’ zei oud-handhaver Helma over Marokkaanse studenten die ze verdacht van frauderen. Maar minister Dijkgraaf noemde het indirecte discriminatie, dus is het indirect. Maar niet echt natuurlijk. ‘Ze zullen het er wel naar gemaakt hebben’. Velen hebben namelijk dezelfde onderbuik als Helma.

Die onderbuik van Henk en Helma, die blijken die geautomatiseerde controlesystem van de overheid dus ook te hebben. En ze houden ons constant in de gaten. We worden stiekem geprofileerd, hoewel dat volgens het Europese Hof niet mag. Het politieke klimaat van de afgelopen 25 jaar heeft ons naar dit punt geleid waarop we alles accepteren, zolang de overheid ons maar continu monitort. Het rapport Blind voor Mens en Recht legt terecht de zere vinger op de invloed van Geert Wilders en zijn PVV op het politieke landschap. Maar het is niet Wilders alleen. De PVV gaf gedoogsteun aan kabinet Rutte I dat het ongenadige fraudebeleid introduceerde, maar het waren andere politieke partijen die het bleven doorvoeren en uitvoeren. CDA en VVD. En daar moeten we het over hebben.

Ons onderzoek toont aan dat we … moeten stoppen
AI-fouten te zien als een technologisch probleem. Het is een politiek probleem. Wat moet worden opgelost is niet een technologische bug in het systeem, maar de systemische ongelijkheden die deze systemen in stand houden.

In kabinet Rutte II was ook de PvdA bij dit beleid betrokken. Met het aftreden van Asscher hebben zij schuld betoond. Het CDA is inmiddels afgestraft door haar achterban, maar de VVD blijft brandschoon. Terwijl de VVD nou juist het grootste probleem van de Nederlandse samenleving is. Het politieke beleid van de VVD heeft niet alleen burgers vermorzeld, maar vervormd. Het heeft de cultuur omgevormd van één van vertrouwen, naar diep wantrouwen. Waarom we het daar nu echt over moeten hebben? De samenleving is geradicaliseerd onder het politieke beleid van de VVD. Dat is juist nú belangrijk, omdat we steeds meer in de greep raken van artificial intelligence. Geautomatiseerde discriminatie. En dat levert echt grote gevaren op, voor iedereen.

Wie is er nog verantwoordelijk als je kunstmatige intelligentie de schuld kan geven? Wie kan het ontrafelen? Wie is er dan nog verantwoordelijk voor beleid? En wie zegt dat jij zelf niet op een dag in zo’n algoritme verstrikt raakt? We moeten het nú over de VVD hebben, omdat we in een situatie zijn geraakt waarin burgers beschermd moeten worden voor de overheid, maar zich daartoe nergens kunnen wenden. We moeten het er nú over hebben, omdat de VVD niet stopt met radicaliseren, totdat de samenleving er een halt toe roept.

Waarom de VVD geen gematigde partij (meer) is

Het zou een artikel op zich opleveren om in kaart te brengen hoe vaak VVD ministers besluiten van de rechter naast zich neer hebben gelegd, of de wet hebben overtreden zonder er bij te blikken of te blozen. Deze week nog, besloten VVD minister Yeşilgöz (J&V) en VVD staatssecretaris Van der Burg vast te houden aan een omstreden aanpak voor ‘overlastgevende asielzoekers’, hoewel de politie het niet wilde uitvoeren uit angst voor etnische profilering en de rechter oordeelde dat er onvoldoende wettelijke grondslag voor bestond. Na kritische berichtgeving in de media zag Van der Burg er dan toch van af, maar de intenties van deze bewindspersonen zijn duidelijk.

De VVD wilde een gezinsherenigingsstop die door het ministerie J&V werd afgeraden en waar de rechter uiteindelijk een stokje voor heeft moeten steken. De VVD liet kabinet Rutte IV vallen op leugens over ‘nareis op nareis op nareis’ van migranten. De VVD voerde campagne met leugens over migratie. Het veroorzaakte een opvangcrisis, waardoor vluchtelingen in Ter Apel op stoelen moesten slapen of in de buitenlucht. Zoveel had de VVD ervoor over om vluchtelingen tot zondebok te maken. Dat niemand zich ooit heeft afgevraagd hoe het in hemelsnaam mogelijk is dat Nederland niet eens een paar tenten kan verstrekken, is een raadsel.

De voorbeelden zijn te talrijk. De reactie van Rutte, van Henk Kamp en van de hele VVD op het rapport Blind voor Mens en Recht is echter voldoende illustratief. Ze zagen er niets verkeerds in, ze zouden het zo weer doen en verder viel er een oorverdovende stilte. Burgers hebben zichzelf gedood om wat hen is aangedaan, kinderen werden uit huis geplaatst, de problemen zijn niet opgelost, mensenlevens zijn vermangeld, kinderen kregen een oneerlijke start, hen werd liefde, steun en een toekomst ontzegt. De VVD zwijgt. Intussen draaien de algoritmes door. Daar valt geen gematigdheid aan te ontdekken. Het is extreem. In alle opzichten.

De VVD houdt de PVV in toom

Al jaren wordt vergoelijkend beweerd dat Rutte steeds meer denkbeelden en retoriek van Wilders overneemt, om die laatste ‘op afstand te houden’, of zo de PVV in te kapselen. Alsof het een nobele daad is, in het belang van de samenleving. Maar Wilders is een product van de VVD, niet andersom. Hij werd politiek geschoold door Bolkestein. Rita Verdonk was van de VVD. Henk Kamp was ook in de tijd dat Wilders bij de VVD zat al aan de rechtser-dan-rechtse vleugel van de VVD. Rutte zelf was ook een van Bolkesteins tovenaarsleerlingen.

Dat Rutte steeds rechtser werd, was niet vanwege nobele motieven, maar vanuit overtuiging en partijpolitiek binnen de VVD. Als staatssecretaris zette hij aan tot rassendiscriminatie, zo oordeelde de rechtbank. Al dat extreemrechtse gedachtengoed, zit diep in de gelederen van die partij. Al sinds Bolkestein. Wilders maakte zichzelf onmogelijk, maar die had het anders misschien ook wel tot het partijleiderschap geschopt. De VVD is zo ver opgeschoven naar Wilders, dat er nauwelijks nog verschil zit tussen beide partijen. Het duidelijkste verschil is dat de VVD nog altijd als een nette partij gezien wordt, terwijl de PVV de verwerpelijke reputatie behoudt. Bij het informatiedebat van 14 februari jl. bracht Esther Ouwehand (PvDD) onder woorden wat we allemaal onder ogen moeten zien: De rechtsstaat was onder Rutte al niet veilig. Zijn opvolger Yeşilgöz wil nog veel minder rekenschap afleggen.

Wilders is een product van de VVD

De overstap van kiezers van de VVD naar de PVV was slechts een kleine: het antimigranten sentiment was voor hen voorheen juist – tezamen met de hypotheekrenteaftrek – een belangrijke reden om VVD te stemmen. Bij Wilders is het vooralsnog retoriek, de VVD doet het gewoon, al jaren. De VVD is niet veel minder radicaal dan de PVV en ook de VVD heeft plannen in het verkiezingsprogramma staan die niet voldoen aan de minimumeisen voor rechtsstatelijkheid. Yeşilgöz en Hermans hebben de aanval ingezet op de vrije meningsuiting en het demonstratierecht. Dat is zo antiliberaal als maar kan. Zolang de VVD nog als nette partij wordt aangeduid en het acceptabel blijft om op die partij te stemmen, blijft Nederland een extreemrechts land. Een land waar wantrouwen de norm is, waar burgers vermangeld zullen blijven worden, waar we met leugens, list en bedrog worden geregeerd. Verdeel en heers. Dat is de VVD.

Jonge mensen zijn opgegroeid in zo’n samenleving. Wantrouwen is onderdeel van hun DNA. Zij zijn de leiders van de toekomst, de agenten, de advocaten, rechters, politici, ambtenaren en burgers. Gewapend met AI, dus niet verantwoordelijk en zonder geïnternaliseerde positieve normen (ofwel: gewetenloos), maar opgegroeid met normalisering van discriminatie, racisme, xenofobie, moslimhaat en onaantastbare macht, doet dat je voor de toekomst vrezen. Als je de meetlat langs onze grondwettelijke mensenrechten legt, is er geen enkele objectieve maat waarmee je de VVD nog gematigd kunt noemen.

Populism of fear
David Altheide

Fear begins with things we fear, but over time, with enough repetition and expanded use, it becomes a way of looking at life.

De VVD is antiliberaal en extreemrechts. Het is een politiek taboe om dat niet uit te mogen spreken. Niet de definities zijn niet meer toereikend, maar ons gedrag en denkbeelden. Wíj passen er niet meer in. Omdat we blind zijn geworden voor mens en recht. Omdat de norm zo ver is opgeschoven, dat we er allemaal (ook al is het deels) in zijn gaan geloven. Fabels zijn feiten geworden. Omdat we te vertrouwd zijn geraakt met wantrouwen. En omdat we te laf zijn om ons uit te spreken, omdat de agressie die er op volgt niet mals is. Maak gebruik van de vrije meningsuiting zolang die er is. Dat is nú nodig, want nu is het nog mogelijk om mensen verantwoordelijk te houden. Onze grondwettelijke mensenrechten zouden onze sociale normen moeten vormen, niet de politieke werkelijkheid. Het zou een sociale norm moeten zijn om je uit te spreken tegen partijen die onze mensenrechten schenden. Want als we dat niet meer doen, kunnen we dan nog wel van beschaving spreken?

NB: Dit stuk begin ik met een gesprek en neem dat als illustratie van ontwikkelingen in de samenleving. Dat is een methode die een antropoloog kan gebruiken, om een probleem met behulp van casuïstiek of een voorbeeld aan te kaarten. Het gaat echter om een bredere ontwikkeling die ik waarneem, niet slechts om deze casus. Het is een methode, geen ‘anekdotisch bewijs’.

Deel op:

De lispelcampagne tegen Pieter Omtzigt

Gewaagd zou je het kunnen noemen, dat de nieuwskanalen van de T. – en ook Geen Stijl – gezamenlijk een lispelcampagne tegen Pieter Omtzigt begonnen. En dat slechts twee dagen nadat in het AD vernietigende getuigenissen werden gedaan over het schrikbewind bij Omroep WNL. Waaronder ook getuigenissen van medewerkers die toegeven dat zij propaganda moesten maken voor de VVD (en CDA). Je zou het, in dat licht, schaamteloos kunnen noemen. Of wanstaltig. Maar misschien dekt ‘negatieve propaganda’ de intentie beter. Nu even geen propaganda vóór de VVD, maar tegen Pieter Omtzigt. Wat uiteindelijk toch weer propaganda vóór de VVD is. Blijkbaar is niemand bij Mediahuis, waar De Telegraaf en WNL toe behoren, geschrokken van het vernietigende rapport.

Omtzigt moet aan de kant

Het begon met de Telegraafpodcast van Pim Sedee en Wouter de Winther, waarin de laatste ‘schokkende’ onthullingen deed over het karakter van Omtzigt: die zou bij de informatiegesprekken huilbuien hebben gehad, zijn weggelopen, het zou ‘werkelijk gruwelijk’ geweest zijn aan die tafel. Heel (extreem)rechts Nederland bepleisterde vervolgens al schuimbekkend Twitter vol met anti-Omtzigt tweets en blogs. De inzet: Omtzigt moet het veld ruimen.

Bij RTL talkshow Renze mocht De Winther op zondagavond zijn campagne voortzetten: met televisierecensente Angela de Jong als politiek duider aan zijn zijde ontvouwde De Winther zijn plan waarmee NSC zich van Omtzigt kan ontdoen. Niet helemaal natuurlijk, want als Kamerlid is hij toch fantastisch, maar wel voor de kabinetsonderhandelingen. Aan de talkshowtafel knikten alle koppies instemmend. Omtzigt is niet geschikt als partijleider luidde het oordeel, want hij wil niet regeren met Wilders. Althans, dát zeiden ze niet, maar dat is wel wat ze bedoelden.

Formeren is ook politiek

Omdat Omtzigt niet met Wilders wil regeren, is de formatie in een impasse gekomen. Het is allemaal een beetje lastig, want een principiële keuze tegen de PVV heeft hij niet gemaakt: een kabinet PVV/VVD/BBB wil hij wel gedogen. Het lijkt voor (extreem)rechts moeilijk te volgen. Als Omtzigt geen principieel bezwaar heeft tegen een kabinet waar de PVV deel van uitmaakt, dan moet hij meedoen. Moet. Maar formeren is gewoon politiek. De rol van Omtzigt is ook een politiek spel, zou je denken. Overigens, Yeşilgöz begon ermee. Op de eerste dag dat de partijen samen zouden komen voor de kabinetsformatie, op 24 november 2023, zette de VVD-leider de formatie al op scherp door via de pers snel te laten weten dat de VVD niet in een kabinet zou stappen. Zij verzekerde de gedoogrol voor zichzelf en zette Omtzigt daarmee schaak. Dat was – in strategisch opzicht – toch een meesterlijke zet. De grootste fout van Omtzigt, is dat hij niet direct liet weten zich niet in deze rol te laten duwen. En zichzelf er daarna ook niet meer uit wist te trekken.

“Die ochtend kregen wij, en alle redacties, een appje van de voorlichting van de VVD of we op een bepaalde plek, bovenaan de roltrap van het Kamergebouw wilden staan, want daar zou Dilan Yesilgöz komen en die had een mededeling voor ons.”
Arjan Noorlander (zie video)

Omtzigt wordt al 3 maanden gemangeld

Op Twitter is niet Wilders en ook niet Yeşilgöz – maar Omtzigt al sinds de start van de kabinetsformatie dagelijks trending topic. De druk op hem is al 3 maanden niet aflatend. Dat zoveel druk tot implosies en exploderende woede kunnen leiden, het is allerminst vreemd. Bovendien, Yeşilgöz stond ook om niets met tranen in haar ogen en intimideerde daarnaast ook nog een columniste, Van der Plas vloog het hele emotionele spectrum over met intimidaties, woede, steun voor terreurboeren en tot overmaat van ramp droeg ze in het parlementsgebouw haar shirt ook nog eens binnenstebuiten. De stress kwam iedereen, behalve bij Wilders, zichtbaar uit de oren.

Geruststellend, zou je dat kunnen noemen. Je wil toch graag dat politici menselijk zijn en zich verdrietig kunnen voelen, empathisch, boos of teleurgesteld. Anders eindig je met een keiharde en nietsontziende overheid, waar we al hard naar op weg zijn trouwens. In politiek Den Haag zijn de zachte stemmen nu al bijna niet meer te vinden. Wie zich staande wil kunnen houden in Den Haag, moet kei- en keihard zijn. Anders heb je zo een lispelcampagne aan je broek, of de brandende fakkels aan je voordeur. Maar goed, over die tranen en woedeaanvallen kan je verder ook gewoon je schouders ophalen, Omtzigt was niet de enige.

Met zulke vrienden…

Maar waarom dan dat vuige gelispel over Omtzigt? Blijkbaar zit er ruimte tussen een aantal leden van NSC en Omtzigt om in te wroeten. De partij splijten als ultieme laatste poging om een kabinet met PVV mogelijk te maken, dat lijkt het doel. Als NSC echt niet aanschuift namelijk, dan moet Yeşilgöz echt met de billen bloot. En zo blijkt de lispelcampagne tegen Omtzigt toch weer propaganda voor de VVD te zijn. Zei Rutte bij het partijcongres nog dat het altijd weer lukt om de gelederen te sluiten ‘want zo zijn we bij de VVD’, de strijd tussen de uiterste vleugels is er niet mee beslecht.

Neemt Yeşilgöz de VVD definitief mee het extreemrechtse pad op, of blijft ze meer bij het centrum? Houdt ze haar partij bij elkaar? Blijft ze zelf dan nog partijleider? Ze zit in moeilijk vaarwater en dat is van haar gezicht af te lezen. De gemaakte glimlach wordt met de dag venijniger. Yeşilgöz staat schaakmat. Regeren met Timmermans wilde ze per se niet, een kabinet met Wilders gedogen kan niet en dus is er geen uitweg meer mogelijk: ze moet kiezen. Tenzij NSC nog snel aan boord komt. En als dat niet lukt, dan is het ook in het voordeel van de VVD als die partij een stuk minder stemmen krijgt mocht het tot nieuwe verkiezingen komen. Dan kan Yeşilgöz netjes weer de PVV uitsluiten, iets groter worden dan ze nu is en een betere onderhandelingspositie voor de VVD bewerkstelligen. Een strategisch spelletje, want formeren is ook politiek. Alleen, Omtzigt wint. Als het hem lukt om de ruimte die binnen NSC zit dicht te purren, tenminste.

Lispelen is niet erg als een onbewust verkeerd gebruik van de tong de oorzaak zou zijn. Helaas, beste NSC leden, gaat lispelen vaak gepaard met duimzuigen. Voor (extreem)rechts valt er heel wat te verliezen. Dit lijkt de laatste kans om nog tot een kabinet met Wilders te komen. Dat is in hun belang, zodat ze ineens weer aan kunnen schuiven bij de mainstream. Hun lot ligt in jullie handen. Misschien is het goed om te kijken van welke kant van het politieke spectrum de steun voor Omtzigt tijdens deze lispelcampagne komt. Spoiler: die komt van ‘links’. Dan kan je wel over rechts willen omdat de macht lonkt, maar als dit je vrienden moeten zijn …

Deel op:
Nederland zit muurvast in radicalisme: Hoe Yeşilgöz het land in extreemrechtse richting duwt

Nederland zit muurvast in radicalisme: Hoe Yeşilgöz het land in extreemrechtse richting duwt

Yeşilgöz lijkt radicaler dan Wilders. Bij haar zit niets in de ijskast. Nederland is in de ban van onderling concurrerende ‘sterke leiders’, die ons in een neerwaartse spiraal duwen. Deze leiders versterken elkaars radicalisme. Op dat strijdtoneel ontpopt Yeşilgöz tot de drijvende kracht richting rechts-extremisme.

In het FD pleitte Ulko Jonker daags na de verkiezingen (2023) ervoor de ‘Wilders revolte gewoon even de kans te geven’. Hij herinnerde ons aan de woorden van VVD’er Carel Polak, die in 1968 stelde dat ‘de democratie niet een staatsvorm is voor bange mensen … die voor elke politieke beweging of verandering angstig zijn’.

Het idee dat ‘het Nederlandse politieke bestel best een stootje kan velen’ is de dominante visie geworden. Mark Rutte heeft zo vaak geroepen dat hij niet de baas is, dat we er blijkbaar van overtuigd zijn geraakt dat de premier slechts een regisseur van het politieke proces is – ingebed in de institutionele infrastructuur, en de invloed van de individuele politicus weinig meetelt. Zelfs als premier zou Wilders daarom geen grote problemen opleveren.

‘As a professor, I tended to think of history as run by impersonal forces. But when you see it in practice, you see the difference personalities make’

Sterke leiders

Beweren dat het individu er niet toe doet, is de geschiedenis ontkennen. De rol van individuen was bepalend voor de uitkomst van historische gebeurtenissen. Napoleon, Lenin, Mao, Khomeini, Saddam Hoessein, Khadafi, de lijst met ‘Grote Mannen’ of ‘Sterke Leiders’ is lang. Ze hadden niet alleen een bepalende invloed op hun eigen staten, maar op de hele wereld, die in reactie op hún beleid het eigen beleid aanpaste. De Duitse historicus Sebastian Haffner betoogde overtuigend dat de naoorlogse geopolitieke ontwikkelingen ontegenzeggelijk het resultaat zijn van Hitlers handelen, al was het wel in een richting die Hitler juist níet wilde. De Europese Unie, het einde van het (oude) kolonialisme, internationale allianties, ze kwamen allemaal voort uit het verlangen om een veiliger Europa te creëren.

Ook in de tegenwoordige tijd zien we dat individuen, zelfs vele duizenden kilometers verderop, directe impact hebben op ons. Poetins geschiedenispolitiek is goed aangeslagen bij de Russische bevolking. De Russische oorlog tegen Oekraïne en de steun van die bevolking voor een Groot Rusland vormt een bedreiging voor de hele wereld, in economisch en in militair opzicht. Presidentskandidaat Trump veroorzaakte met een verkiezingspraatje onlangs grote commotie onder de leiders van de NAVO landen, die zich op slag gingen beraden op hun defensiebudgetten en de afhankelijkheid van de Verenigde Staten.

In een parlementaire democratie is de macht van de individuele politicus misschien veel kleiner dan in dictatoriale en autocratische regimes, maar ook in een democratie als de onze heeft de premier veel vrijheid om het beleid in zijn richting te duwen. ‘Ik ben niet de baas,’ zei premier Rutte, terwijl hij intussen stevig zijn persoonlijke stempel op het beleid van zijn kabinetten drukte. Onder het leiderschap van Rutte, dat wordt inmiddels breed erkend, heeft Nederland een ruk naar rechts gemaakt. Zo ver naar rechts zelfs, dat zeker een derde van het electoraat aan extreemrechtse zijde is beland.

Rechtsextremisme is een bedreiging

De AIVD alarmeert dat rechtsextremisme steeds meer een bedreiging voor de democratische rechtsstaat vormt. In de documentaire die Viceland over Geert Wilders maakte, signaleert historicus Rutger Bregman dat niet alleen Wilders is geradicaliseerd, maar dat wij allemaal met hem mee radicaliseren. Bregman heeft een punt: Waren Wilders’ harde uitspraken over moslims en migranten een paar jaar geleden nog uitermate schokkend, ze zijn in korte tijd bijna volledig genormaliseerd. De politieke correctheid is op de tegenovergestelde as terechtgekomen. Salonfähig, noemen we het verhullend.

Radicaal gedachtengoed is mainstream geworden. Zo ver kan de invloed van de individuele politicus in die weerbare democratie van Nederland dus strekken. Dat is zorgwekkend, want Wilders is niet veranderd, zei hij tegen de Telegraaf. Zijn toon is misschien wat milder, maar zijn gedachtengoed is nog altijd dezelfde. Zijn bewondering voor Poetin steekt hij niet onder stoelen of banken. Hij is een fervent tegenstander van steun aan Oekraïne. Hij heeft de enige beslissende stem in zijn partij, waardoor hij hoogstpersoonlijk 37 zetels in de Tweede Kamer bezet. Dat is niet slechts een beetje macht.

Het is dringen op extreemrechts

Op social media platform X zien we Wilders de afgelopen week voortdurend uithalen naar migranten. Hij heeft zijn ijskast wagenwijd opengezet en lijkt die in een keer helemaal leeg te willen schrokken. Hij zet zijn extremisme iedere dag een tandje bij. Hij zal wel moeten, want Mona Keijzer (BBB) en Dilan Yeşilgöz (VVD) dreigen hem aan de extreemrechtse kant in te halen. Wilders beschermt zijn electoraat. Dat is wat hem drijft. Hij loert al vijfentwintig jaar op niets anders. Die extreemrechtse kiezers zijn van hem. Om hen aan zich te blijven binden, moet hij – met zoveel kapers op de kust – steeds radicaler worden. En daar zit ‘m het gevaar van Wilders. Hij kan er niet mee stoppen.

In zijn tijd bij de VVD speelde Wilders slinkse spelletjes met zijn toenmalige partijleiders die hij (tweemaal zelfs) vlak voor verkiezingen aan het wankelen bracht. Hij veroorzaakte een diplomatieke crisis met zijn film Fitna. Er is geen enkele reden om aan te nemen dat het in de toekomst niet weer zal gebeuren. Een normale partij zal hem nooit meer willen, dus moet hij vasthouden aan de PVV. Zonder xenofobie en moslimhaat heeft die partij niets om met andere partijen te concurreren, het zal zich daar dan ook op blijven profileren.

Eens je het pad van radicalisme bent op getogen, is er geen terugkeer meer mogelijk. Dat geldt voor Wilders en voor zijn PVV, voor BBB, voor de VVD, maar ook voor de rest van Nederland. De huidige Nederlandse economie heeft arbeidsmigranten nodig, de werkelijke vraag is of en hoe dat anders kan. Zolang die eerlijke discussie niet gevoerd wordt, blijven migranten komen. Met hun retoriek staan PVV, BBB en VVD een eerlijk migratiedebat in de weg. Hun radicalisme veroorzaakt een vicieuze cirkel, die maar moeilijk te doorbreken is.

De persoonlijkheid van de leider doet er alles toe

We kennen Wilders’ hang naar radicalisme, we kennen zijn wispelturigheid en we kennen zijn bewondering voor Poetin. Een dienende rol in een kabinet past niet bij zijn persoonlijkheid. Hij krijgt met zo’n rol niet alleen de macht in handen om in Nederland een politieke chaos te creëren, maar ook een maatschappelijke. Het idee dat het individu er in de politiek niet toe doet, is gebaseerd op politicologische theorie. De werkelijkheid vertelt ons anders.

Nu Poetin aan de poorten van Europa klopt is het niet de tijd om te experimenteren met een nieuwe kabinetsvorm, die onherroepelijk zal leiden tot een herschepping van macht. Met een partij als de PVV moet, zeker met de Russische oorlog tegen Oekraïne, niet onderhandeld worden over het landsbestuur. Niet zijn wetsvoorstellen, maar Wilders zelf (inclusief gedachtengoed) moet in de ijskast. Dan kan Nederland zich eindelijk ook op een realistische manier over het migratievraagstuk buigen. Zonder pardon een cordon sanitaire dus. Gevolgd door een cordon mediatique.

De tirannie van Yeşilgöz

Screenshot van Yeşilgöz tijdens het
informatiedebat van 14 februari 2024

Helaas zal het niet stoppen bij Wilders. Het balletje is nu eenmaal gaan rollen. Nederland is in de ban geraakt van onderling concurrerende ‘sterke leiders’, die ons al in een neerwaartse spiraal van radicalisme hebben gebracht. Sinds de verkiezingen richten de nieuwsmedia hun pijlen vooral op de persoonlijkheid van Pieter Omtzigt en de kinderziektes binnen zijn nieuwe partij (NSC). Yeşilgöz ontspringt de dans. Onbegrijpelijk, aangezien zij radicaler lijkt te zijn dan Wilders, en niet alleen in woord. Als Minister van Justitie brengt zij het al regelmatig in de praktijk. Om Wilders voor te zijn zet ze – in navolging van haar voorganger Rutte – steeds een stap verder naar extreemrechts.

Yeşilgöz heeft een bepalende invloed op de koers van de VVD en daarmee op de koers van het land. Haar persoonlijkheid buiten beschouwing laten, zou naïef zijn. Wilders staat voor de witte Nederlander, Van der Plas staat voor de ‘gewone Nederlander’, Omtzigt is de anti-Rutte. De Tweede Kamerverkiezingen draaiden volledig om hún persoonlijkheden. En Dilan – I am the law – Yeşilgöz? De pers lijkt in haar façade van nietszeggende modepop te trappen. Intussen timmert ze behoorlijk aan de weg om Nederlands meest tirannieke leider* van de naoorlogse tijd te worden. Nietsontziend. Haar denkbeelden zijn radicaal extreemrechts. Bij haar zit niets in de ijskast. En niemand let op haar.

Yeşilgöz lijkt radicaler dan Wilders. Bij haar zit niets in de ijskast. Op het strijdtoneel om het landsbestuur ontpopt Yeşilgöz zich tot de drijvende kracht richting rechts-extremisme. Plaats op x

* ¹ ² ³

Deel op:

Wilders houdt helemaal niet van Nederland. Hij haat ons, ten diepste.

De strijd van Wilders kent geen einddoel. Hij wil alleen winnen. Maar van wie? Van de islam? Of van ons?

Screenshot van Geert Wilders in de documentaire van Viceland

Iedere strijd kent een beoogd eindpunt. Zonder eindpunt immers, is strijd zinloos. Het eindpunt is bij Wilders een groot vraagteken. Wat wil hij bereiken? ‘Nederland weer aan de Nederlanders teruggeven’, maar hoe ziet dat eruit? Hij strijdt voor vrijheid, maar de vrijheid van wie? En wat precies is die vrijheid? Het zijn allemaal hele vage uitspraken, dus wat hij nou precies bedoelt is – zou je denken – een hele belangrijke vraag voor de man die 37 zetels in het parlement bezet en graag premier wil worden.

Wil hij Nederlandse moslims nou door snoeiharde kritiek en haat inspireren om niet meer in hun god te geloven? Van buitenaf emanciperen dus? Niet met aantrekkelijke argumenten van lonkende vrijheid, maar bruut aanvallen, aanvallen en blijven aanvallen totdat ze niet meer durven te geloven? Wil hij ze met intimidatie tot atheïsme brengen? Het er verbaal uit rammen, of zoiets? Of is zijn strijd groter dan dat, of zelfs groots te noemen? In het formatiedebat van vorige week zei hij de wereld te willen bevrijden van de islam. Hoe gaan wij dat namens hem doen? Met ons 17,5 miljoenen oorlog voeren tegen 1,6 miljard moslims? Worden het kruistochten? Moet er een bom op om die landen te bevrijden van de islam? Wat wil hij?

Ach, hij zal het allemaal vast niet zo bedoelen. Maar wat bedoelt hij dan wel? Wat is zijn strijd en waar eindigt die? Dat laatste is wel de belangrijkste vraag. Als een strijd geen duidelijk (eind)doel heeft, is het een strijd om de strijd. En dat lijkt bij Wilders het geval. Zijn strijd tegen de islam is een diepe persoonlijke behoefte. Hij laat zich door niets of niemand stoppen, zegt hij herhaaldelijk. Hij strijdt om de strijd. Omdat het hem macht geeft. Een electoraat. Omdat hij wil winnen.

Wilders heeft geen persoonlijkheid

Wilders – de jongste van een gezin met twee dochters en twee zoons – was een lastig kind en een lastige puber, naar eigen zeggen. Hij maakte het zijn ouders flink moeilijk en toch werd hij te veel verwend. Hij deed HAVO en haalde wat modules bij de Open Universiteit, maar echt ambitieus was hij niet. Hij hield zich bezig met bier drinken en vrouwen, over andere hobby’s spreekt hij niet. Als 17- of 18-jarige wilde hij een reis maken naar Australië, maar hij redde het niet met zijn spaargeld en belandde uiteindelijk in Israël, waar hij bijna een jaar verbleef. Hij maakte wat reizen naar Islamitische landen en was in Israël getuige van bombardementen, waar hij regelmatig voor moest schuilen. Hij zou daar zijn kritische houding ten opzichte van de islam hebben opgedaan.

Terug in Nederland ging hij bij de Sociale Verzekeringsraad werken en solliciteerde met die ervaringen en een dossier met misstanden naar een politieke functie bij de VVD. Hij begon bij de VVD een jacht naar fraude met (WAO) uitkeringen. Zoals bekend werd hij een leerjongen van Frits Bolkestein en werd flink beïnvloed door diens extreemrechtse ideeën. De (ongeautoriseerde) biografie van Wilders geeft een schokkende kijk op zijn politieke loopbaan bij die partij. Het ene intrige op het andere volgt. Hij is jaloers op werkelijk iedereen: Dijkstal, Van Aartsen, Ayaan Hirsi Ali, Verdonk, Rutte, en buiten die partij ook op Fortuyn, er komt geen einde aan de lijst. Vlak voor de verkiezingen van 2002 probeerde hij Dijkstal onderuit te halen omdat hij vond dat de toenmalige partijleider niet rechts genoeg was. Datzelfde deed hij bij Van Aartsen, toen die partijleider was. Hij stak de VVD meermaals een mes in de rug, hij deinsde er niet voor terug om een internationale crisis te veroorzaken en voor Nederlanders in het buitenland een onveilige situatie te creëren door (als volksvertegenwoordiger) de omstreden film Fitna uit te brengen. Er is geen enkele reden om aan te nemen dat hij dat niet weer zou doen.

Onderstaand fragment geeft een goede inkijk in Wilders’ sluwe en volkomen onbetrouwbaarheid. En lees die biografie, geschreven door Fennema en Waling. Lees en herlees, want je kunt het je niet veroorloven níet te weten waar je mee te maken hebt.

Wilders is 24/7 politicus

De eerste twintig jaar van zijn leven was Wilders nou niet bepaald een succes en ook bij de VVD lukte het hem maar niet om verder te komen. Naast zijn werk in de politiek had hij weinig persoonlijk leven en weinig persoonlijke ervaring. Een leeg bestaan, volledig in het teken van politiek. Hij is getrouwd, maar zowel zijn vrouw als hij zijn vooral bezig met hun carrières. Misschien passend in deze moderne tijd, maar je zou ook kunnen zeggen dat het een lichtvaardig weggegooid leven is. Contact met zijn familie heeft hij, vindt hij zelf, te weinig. Zijn familie krijgt te maken met bedreigingen omwille van hem, maar ook dat stopt hem niet. Het gaat allemaal om hem. Om zijn politieke carrière. Hij leeft al twintig jaar een leven in volledige isolatie en ook zijn vrouw is, vanwege hem, datzelfde lot beschoren. Dat vindt hij erg, zegt hij in interviews, maar dat weerhoudt hem er – volgens de biografie ‘Wilders’ van Fennema en Waling – niet van om andere vrouwen voor een one night stand mee naar hun schuilbunkers te nemen.

Opvallend is dat het in zijn leven steeds ontbreekt aan iedere ervaring die normaal gesproken gewicht geeft aan een leven. Ervaringen kleuren je leven en door het contact met andere mensen – door onderlinge verbonden- en verwevenheid – groeit begrip, empathie en besef. Wilders kent dat allemaal niet. Er zit ook geen enkele ontwikkeling in hem. Hij is zeker al 20 jaar precies hetzelfde, zegt iedere dag hetzelfde, houdt al zeker 20 jaar vast aan precies dezelfde standpunten. Er zit geen enkele verjaring in hem. Alsof de volwassenheid maar niet wil komen.

In sociaal en in menselijk opzicht is hij een absolute freak, niet in de beledigende zin van het woord. Iedere poging tot het uitstralen van menselijkheid faalt ook grandioos. Het lukt hem gewoon niet en het slaat bij zijn achterban ook niet aan. Op zijn haattweets krijgt hij makkelijk duizenden likes, ook al zegt hij keer op keer hetzelfde. Als het maar hard en hatelijk is vliegen de likes hem om de oren. Een foto van hem met een kitten in een asiel, het kan niet op veel adoratie rekenen. Het gaat zijn fans niet om hem, maar om wat hij ontketent. Hij is – in hun ogen – hun useful idiot. De harde leider die over alle grenzen heen gaat. Soms is het zelfs een beetje pijnlijk om te aanschouwen hoe weinig zijn persoon en zijn lot hen interesseert.


Een tweet over rellen krijgt 29.000 likes

Een persoonlijke tweet krijgt 1.700 likes


Een populist in hart en nieren

Wat opvalt aan Wilders’ politieke drijfveren, is dat het hem steeds uitsluitend om het electoraat gaat. Waar ziet hij het gat? Waar ziet hij kiezers die hij voor zich kan winnen? Wat kan hij zeggen om ze binnen te hengelen? Hij heeft er geen neus voor, hij maakt er een studie van. Het kan hem niet extreem genoeg zijn, hij zegt wat ze willen horen, zolang hij ze maar voor zich wint. En dát woord lijkt dan ook Wilders’ hele wezen te vatten: het gaat om winnen. Alles. Altijd. Winnen. Was hij eerst nog slechts wat kritisch op de radicale islam, toen Hirsi Ali en Fortuyn hem ten rechter zijde inhaalden, bewoog hij mee. Zijn haat kreeg dáár vorm waar het electoraat te winnen viel.

Hij heeft geen eigen standpunten en geen eigen ideologie. Hij loert op de onvrede die geuit wordt op sociale media en (vroeger) webfora- en blogs. Hij springt gewoon steeds in dat gat en belooft ze de hemel. Mensen horen zijn opzwepende tirades, gevat in hun eigen woorden, want die kopieert hij gewoon. Ze vallen ervoor. Mensen weten helemaal niet waar ze op stemmen, en dat weet Wilders heel goed. Hij zegt dat zelf. Hij vond het in het verleden dan ook niet nodig om een verkiezingsprogramma van meer dan één kantje te schrijven, omdat mensen het toch niet lezen. Ze vallen op die ene tirade bijvoorbeeld, die uit hun eigen mond had kunnen komen. Of op iemand waar ze zich mee kunnen identificeren.

Alle populistenhandboeken, het autocraten playbook, hij verslindt ze blijkbaar allemaal en kopieert er lustig op los. Het gaat hem om het politieke spel, framen, bespelen, binnenhalen, winnen, hoe ver kan hij gaan? Het is niet meer en niet minder dan dat. Wilders’ hele wezen is gericht op politiek.

Arthur J. Finkelstein
Spindoctor

Je wint het publiek niet met creativiteit. Vertel mensen liever wat ze willen horen in een context die de boodschap geloofwaardig maakt.

Een totaal onbekwame PVV, en dat is doelbewust

Dan over de andere PVV’ers. De VVD is reeds lang bijna net zo extreemrechts als de PVV. Toch kozen die mensen voor radicalisme en de sociale isolatie die je ten deel vallen als je je aansluit bij de PVV. Het feit dat zij zó ver gingen en een acceptabele positie in de maatschappij opgaven, wil je iets zeggen over hun karakter. PVV’ers worden nog altijd met de nek aangekeken en ook al is het nu de grootste partij van Nederland, toegeven dat je op de PVV gestemd hebt is ook nog steeds not done. Als zij een echte politieke carrière hadden geambieerd en een respectabele positie in de maatschappij, hadden ze bijvoorbeeld prima bij de VVD kunnen solliciteren.

Wilders heeft al sinds de oprichting problemen gehad om capabele personen voor de PVV te vinden. Telkens blijken ze een dubieuze achtergrond te hebben, of strafbare feiten te hebben gepleegd. Zijn Tweede Kamerfractie is gevuld met eigenaardige soorten en mensen die hij niet eens kent. De NRC, het Parool en RTL Nieuws (‘partij is een soort van sekte’) schreven ontluisterende stukken over de PVV. Geerten Waling noemt de PVV (in de biografie over Wilders) een Hotel California. Je kan ieder moment instappen, maar je komt er nooit meer uit.



Geen capabele politici dus en dat doet hij bewust. Omdat hij geen concurrentie wil. Het maakt hem niet uit, want het is een nepparlement, waar hij en zijn partijgenoten al langer een karikatuur van maken. De Kamer is inmiddels gevuld met complotverspreiders (niet alleen van de PVV trouwens), fascisten, totale onkunde en volslagen mafketels. Joeri Pool kan perfect illustreren – geniet ook vooral van de Hitler-uithalen – wat de Tweede Kamer met de PVV is geworden.

Nu, met Hitleriaanse uithalen
4 jaar geleden nog zonder

Als hij Nederland echt wil redden, als hij zulke grote bedreigingen ziet voor het land, waarom stak hij zijn energie dan niet in het zorgvuldig opbouwen van zijn partij? Nu rijst de vraag: Waarom zou je dit het land waar je zo zielsveel van zou houden, zo’n partij willen aandoen?

Gedreven door rancune

Nederland behandelt Wilders al ruim 20 jaar als outcast. Dat hij daar wrok over moet voelen is zeer plausibel. Hij geeft zijn ziel, zijn zaligheid, de vrijheid van zijn vrouw, van hemzelf, zijn veiligheid, eigenlijk zijn hele leven voor ‘onze’ vrijheid en wij keren ons in grote getalen tegen hem. Je ziet dit ook wel bij vrijheidslegers, of rebellenlegers, hoe je ze ook wil noemen. Hun strijd voor vrijheid of revolutie eindigt vaker wel dan niet in wrede en nietsontziende oorlogsmisdaden tegen gewone burgers, uit rancune en haat omdat het volk hen niet ondersteunt in hun strijd. Het is de reden waarom naoorlogse regeringen vaak amnestie aan deze strijders moeten verlenen, zodat ze weer in de samenleving opgenomen kunnen worden. Anders zou hun strijd eeuwig voort moeten duren. Dat is waar Wilders ook verstrikt in is geraakt.

Het soort vastberadenheid wat we bij Wilders zien, dat hij als volkomen buitenstaander íedere dag bezig is met de islam, dat is abnormaal. Maar het heeft een reden: Bij hem is er geen enkele kans op amnestie, ook al zou hij zijn strijd opgeven. Zijn leven zal altijd – en dat is ontegenzeggelijk cru, laat daar geen misverstand over bestaan – gevaar lopen. Hij zit met zijn strijd tegen de islam opgezadeld, totdat de dood hen scheidt.

Wilders houdt niet van Nederland

Wilders is een zeer haatdragend persoon, dat zien we keer op keer bij debatten, bij zijn persoonlijke strijd tegen individuen (denk aan Sigrid Kaag, bijvoorbeeld). Hoezo zou Wilders van het Nederland houden dat hem al 20 jaar vernedert? Dat hem al 20 jaar niet in bescherming weet te nemen? Dat hem al 20 jaar niet bijstaat in zijn strijd? Het zou tegennatuurlijk – of bovenmenselijk zijn zelfs, om géén rancune te voelen. Het is volkomen ongeloofwaardig dat hij, ondanks alles, zo’n diepe liefde voor Nederland zou voelen. Van zo’n land en zo’n volk houden zou zo diep masochistisch zijn, dat je bij die bewering hele grote vraagtekens zou moeten zetten.

Als een afgewezen man het object van zijn liefde achterna blijft zitten, ondanks afwijzing na afwijzing, meestal staat hij haar het leven dan te na. Een man die zijn geliefde constant bespeelt, die haar na constante afwijzing – keer op keer – obsessief blijft binnenhalen met leugens en bedrog, heeft geen goeds met haar in de zin. Die vrouw is hem niet waard. Als hij haar eenmaal heeft zal hij haar dat laten voelen. Hij zal haar vernederen en kleineren om haar zijn superioriteit te laten voelen. De afgewezen geliefde wil vooral wraak. Al in de mythologie werd dit beschreven. Het verhaal van Apollo en Cassandra bijvoorbeeld, waarschuwt ons ervoor dat zelfs goden gekwetst raken door afwijzing en dat afwijzing zelfs bij goden het soort toorn kan ontketenen dat voor immens lijden kan zorgen.

Een land dat in overgrote meerderheid al zo lang een karikatuur van hem maakt, dat hem niet alleen niet te hulp schiet als hij wordt bedreigd en dat hem niet kan beschermen, maar dat het bovendien koud laat dat zijn leven 24 uur per dag in gevaar is, dat is hem niet waard. Dat hem daarbovenop ridiculiseert en van hém een outcast maakte. Als dat liefde voort moet brengen dan is dat van een dusdanig gekwelde soort, dat je je daar flink ongerust over mag maken.

Wilders kent het huidige Nederland ook niet. Hij bekijkt het van afstand. Hij kent alleen de angst en de onderbuik van een bepaalde groep in de samenleving, wier zwakheden hij minutieus bestudeert om ze daarop steeds aan te spreken en binnen te hengelen. Het gaat hem niet om het grotere belang, want het land heeft geen baat bij een amateuristische partij als de PVV. Die Wilders overigens bewust zo amateuristisch houdt, uit angst dat iemand uit zijn eigen gevolg hem zou kunnen overschaduwen. Zo redeneren autocraten nou eenmaal. Alle concurrentie moet vermeden worden. Hij wéét dat zijn partij het landsbestuur niet aankan, daar heeft hij ze immers zelf op geselecteerd. En toch wil hij dat Nederland aandoen.

Een kat en muisspel?

Waarom zou Wilders zo’n volk niet verraden en in absoluut ongeluk storten als ultieme straf voor alle vernederingen die hij heeft moeten ondergaan? Met alle respect, maar hij is zelf al ten dode opgeschreven. Hij heeft niets te verliezen. En in het bijzonder niet zijn vrijheid. Het is niet zijn haat voor de islam die hem drijft, hij is ertoe veroordeeld. Het is zijn haat voor Nederland, waardoor hij door blijft gaan met zijn strijd. Hij geniet van de weerstand die hij krijgt. Hij geniet van de tweespalt die hij zaait in de politiek, in de VVD, in de samenleving. Hij lijdt, wij lijden. Hij doet het erom. Zijn opruiende tweets zijn niet voor zijn zogenaamd smachtende achterban. Die achterban bestaat uit rasopportunisten die zich dan weer bij hem aansluiten en zich dan weer van hem afkeren, zoals het hen uitkomt, zij zijn geen medestrijders of revolutionairen. Het zijn gewoon angstige, maar vooral haatdragende etters en dat weet Wilders best. Niets om te koesteren. Ze zijn zíjn useful idiots, Wilders’ gewillige beulen (pun intended), die de samenleving en het sociale weefsel vezel voor vezel slopen. En Wilders geniet van iedere seconde.

Wilders is 24/7 politicus. Je kan met hem niet over romans of muziek praten, omdat politiek zijn leven is en hij is ook niet bereid om met andere samen te werken. Het is hij, hij, hij.

Het is zijn finest hour. Al die rasopportunisten die nu met hem proberen mee te liften en staan te dringen om hem te overtreffen in zijn haat. Hij heeft er geen respect voor. Ze laten zich zo makkelijk bedotten, ze geloven zo graag in zijn leugens, dat dwingt geen respect af maar minachting. Hij speelt met zijn medestanders als een kat met een muis en hitst hen net zo hard op als zijn tegenstanders. Om ons met elkaar te vechten als hanen, nog lange jaren, want deze breuk zal niet makkelijk en al zeker niet snel worden gerepareerd. Er zijn teveel mensen die hun persoonlijke reputatie in dit spel te grabbel hebben gegooid. Niet alleen PVV’ers. Denk aan al die alternatieve media, columnisten en andere broodschrijvers die hun dagelijks brood verdienen met rechtsextremistische haatpulp. Ook zij zijn er inmiddels al toe veroordeeld. Hun amnestie ligt in handen van hun medeburgers, die daar niet happig op zullen zijn. Die columnisten zullen vasthouden aan die niche van haat om te kunnen overleven. En kunnen zijn onderhandelingspartners aan de formatietafel (Yesilgoz, Van der Plas en Keijzer) zich nog rehabiliteren, nu ze zo hard strijden om Wilders te overtreffen aan de extreemrechtse kant? Of hebben zij hun politieke lot nu al te zeer verbonden aan het radicalisme en kunnen ze al niet meer terug? Het zaadje van radicalisme en haat wat Wilders heeft geplant, heeft zich als een Japanse Duizendknoop onder de Nederlandse samenleving verspreid.

Of op leven en dood?

Wilders trekt iedereen met zich mee in zijn donkere krochten. Als je hem de kans geeft deel uit te maken van het landsbestuur, zal hij er niet voor terugdeinzen om ons een oorlog in te jagen. Hij heeft geen principes. Hij heeft geen ideologie. Hij kent slechts rancune. Zijn liefde voor Israël zou hem ideologisch aangedreven hebben. Toch presenteert hij de wereld met trots een haatcartoon die bolstaat van de antisemitische symbolen, alleen omdat hij erin wordt afgebeeld naast – in zijn ogen – de grote populisten van deze tijd. De hang naar likes voor dat ene moment, voor die ene tweet, om bij die grotere alt-right beweging hoge ogen te gooien, is groter dan zijn liefde voor Israël.



Iemand die van het volk houdt, zou haar niet met grove leugens bespelen, maar het beste met haar voor hebben. Het is kwalijk om een populist als Wilders als volksminnend te zien. Een populist voelt vooral grote adoratie voor zichzelf en diepe minachting voor het volk dat hij bespeelt. Dat gold voor Mussolini, dat gold voor Hitler. Ik noem ze ja, want Wilders laat zich door hen inspireren. Je kan dan misschien geen vergelijkingen wíllen trekken, maar soms moet je leren mensen een stap voor te zijn. Wilders leert niet alleen van hun trucjes en kneepjes (hij neemt hun teksten soms letterlijk over), maar ook van hun fouten. Hij probeert het te perfectioneren, hen te overtreffen. Sebastian Haffner schreef een indrukwekkend boek over Hitler waar je veel in zult herkennen van Wilders. En nee, het is niet de geijkte vergelijking. Het gaat om Hitler’s wraakgevoelens voor de Duitse bevolking, over zijn persoonlijkheid (of eigenlijk het gebrek eraan). De fouten die Hitler maakte, Wilders heeft ervan geleerd. Hitler pleegde niet alleen massamoord op de Joden, maar joeg ook de Duitsers de dood en het ongeluk in. Omdat ze hem niet trouw waren in zijn strijd. Hij wilde van hen winnen. En die diepe haatgevoelens, die drang om van iedereen te winnen, ben ik bang, daar zal Wilders zich zeker in herkend hebben.

Wilders heeft niets te verliezen



Dit land volgt al vele jaren de politieke agenda van Wilders, want via zijn druk op de VVD regeert hij indirect eigenlijk al heel lang dit land. De hardheid, de verhuftering, het komt voor een groot deel uit zijn koker. Nu zadelt hij dit land op met totaal onbekwame PVV’ers, in een tijd waarin Poetin de vrede in Europa bedreigt. Dat is geen liefde voor het land, dat is haat. We kennen zijn bewondering voor Poetin. Eén tweet waarin hij het regime (niet de man, mind you) barbaars noemt, is geen inkeer. Het is gebakken lucht. Wie durft er zijn handen voor in het vuur te steken dat Wilders ons niet een mes in de rug zal steken, zoals hij bij de VVD meermaals deed, zoals hij bij zijn vrouw doet, bij zijn eigen vlees en bloed – zijn broer bijvoorbeeld, die hij niet in bescherming wil nemen tegen agressieve PVV-aanhangers? Voor een diplomatieke rel draait hij zijn hand niet om en het is al eerder gebleken dat het hem niet uitmaakt of hij daar de levens van anderen mee in gevaar brengt.

Net als Hitler heeft Wilders geen persoonlijkheid, hij heeft geen verbintenissen, geen kinderen voor wie hij een mooiere wereld achter zou willen laten. Hij is – ja, het is werkelijk wrang – een levende dode. Hij heeft niets te verliezen. Hij kent geen zachtheid. Niets of niemand zal hem stoppen. Dat zijn z’n eigen woorden.



No regrets, no mercy

Geen spijt, zegt Wilders. Nooit. Want spijt is een zinloze emotie. Als spijt een zinloze emotie is voor een leider, dan moet je het ergste vrezen. Zonder spijt geen geweten. Zonder geweten geen genade. Zijn partij heeft geen leden, de PVV kent geen democratische structuur, niemand kan hem wegsturen, hij legt aan niemand verantwoording af. Hij is alleen aan zichzelf verantwoording verschuldigd. Het is zijn persoonlijke strijd. En dat is wat hem gevaarlijk maakt. Het creëren van tweespalt, chaos, in de politiek, bij zijn politieke opponenten, in de samenleving, overal. En er is geen einddoel. Hij wil alleen winnen. Maar wat en van wie precies? Van de islam? Of van ons allemaal?

NB1: Cursiveringen in de Nederlandstalige tekst zijn geen originele omschrijvingen, maar de omschrijvingen die Haffner gebruikte om Hitler mee te beschrijven en waar parallellen zitten met de biografie van Wilders.

NB2: Gebaseerd op openbare bronnen

Bronnen:
Wilders biografie – Fennema & Waling
Viceland Wilders documentary
Gatestone biography Wilders
Wilders met Andries Knevel
Wilders zoals u hem nog niet kende (EW)
2Doc Wilders Wereld
Op een essay kun je Geert Wilders niet betrappen – Trouw
VAN BOLKESTEIN VIA BUSH NAAR BAT YE’OR – Koen Vossen
Kanttekeningen bij Hitler – Haffner
Twitter TL Paul Wilders
Paul Wilders bij Euronews
De schijnélite van de valse munters – Martin Bosma

Achtergrondinformatie (aanbevolen literatuur):
Fascisme en populisme – Scurati
Het verboden boek – Ewoud Kieft
The Oxford handbook of populism
The Global Rise of Populism: Performance, Political Style, and Representation – Moffitt
Political populism handbook of concept, questions and strategies of research – ECREA
FrontaalNaakt.nl
Marked for Death, Islam’s war against the west and me – Geert Wilders

Deel op:

Na veel spektakelpolitiek, zitten we nu met een onbestuurbaar land

De verkiezingsuitslag is niet het resultaat van ‘het volk’ dat in de PVV de grote oplossing ziet, maar het resultaat van spektakelpolitiek en media-ophef, waardoor het land onbestuurbaar is geworden. We zitten met een verkiezingsuitslag die maar weinig mogelijkheden en veel onmogelijkheden oplevert. BBB staat vooral voor het boerenbelang, de PVV bestaat uit complotdenkers met een (onrealistische) agenda van haat en uitsluiting. Dat geeft weliswaar spektakel en ophef, maar geen realistisch politiek beleid waar andere partijen bij aan kunnen haken.  

George Birnbaum

“The perfect enemy is one that you can punch again and again and he won’t punch back.“

Spektakel verkoopt

Om te kunnen begrijpen waarom we zo vatbaar zijn voor spektakelpolitiek, is het belangrijk om te weten hoe het werkt. En hoewel het allemaal reuze voor de hand ligt en het meeste vanzelfsprekend lijkt, is het toch belangrijk dat proces goed te vatten:

Het begint bij het bepalen van *de* werkelijkheid. Want wat ís dat eigenlijk? Een objectieve werkelijkheid bestaat niet. De werkelijkheid (of de realiteit) is altijd een construct. Het is wat we er zelf van maken. Voor geen twee personen is de werkelijkheid exact hetzelfde. Denk maar aan een ingrijpende gebeurtenis en hoe uiteenlopend de verhalen en ervaringen van de getuigen zijn. We ervaren de wereld allemaal op onze eigen manier. Soms simpelweg omdat we de wereld op een andere manier waarnemen, we stonden net op een andere plek met een ander uitzicht op de situatie, of de een is kleiner dan de ander, waardoor we net weer een ander perspectief hadden. Je keek op een bepaald moment de andere kant op of stond dichterbij iemand anders die zijn eigen kijk had op de gebeurtenis  en hoorde je weer andere dingen. Kortom: Iedereen heeft zijn unieke kijk op de wereld en we worden ook allemaal op een andere manier beïnvloed door onze ervaringen in het verleden, door met wie we praten, wat we zelf wel en niet zien en begrijpen, en door wat onze belangen bij een bepaalde situatie zijn.

Om de wereld om ons heen te begrijpen en te duiden, zijn we afhankelijk van anderen. We kunnen immers niet zelf álles waarnemen en daarom lezen, luisteren of bekijken we nieuwsbronnen. Die bepalen onze werkelijkheid. Die nieuwsberichten (maar ook opinie of analyses) zijn altijd gekleurd. Altijd. Het is altijd *een* weergave van een situatie, niet *de* werkelijkheid. Mediaberichten kleuren onze bril en construeren een bepaalde realiteit die niet noodzakelijk overeen hoeft te komen met onze eigen ervaringen, om ook voor ons werkelijkheid te worden. Stel dat je nooit een vervelende ervaring hebt gehad met chinchilla’s, maar juist andersom, dan toch – als de mediaberichten maar indringend genoeg zijn – kan je ervan overtuigd raken dat chinchilla’s gevaarlijk zijn. Als het berichten zijn die je graag wíl horen, dan gaat dit proces vanzelfsprekend nog veel makkelijker. En als je dan ook nog zelf blijkt te kunnen profiteren van de uitkomst, dan gaat het er met boter en suiker in.

Dit is niet moeilijk te vatten. Het is hoe marketing werkt. Maar het is ook hoe nieuwsmedia werken. Clickbait (klik-aas of eigenlijk gewoon lokaas) is niet zomaar weer een nieuwe modieuze term. Het vat de essentie van wat ons beweegt. Er wordt een sensationele kop of beeld gepresenteerd die ons uitlokt om een bericht te gaan lezen. Zo’n kop moet je aandacht trekken, door sensatie bijvoorbeeld. In onze samenleving schreeuwt alles voortdurend om onze aandacht, want iedereen wil ons iets verkopen. Zo’n kop moet dus iets losmaken. Emotie. Politici spelen daar op in, want zonder media aandacht geen zichtbaarheid. Simpele oneliners die inspelen op boosheid of angst doen het bijzonder goed. Dit is allemaal niet nieuw en niet opzienbarend. We weten eigenlijk wel dat het zo werkt, en toch trappen we erin. Zeker als je op social media zit ben je hier gevoelig voor, omdat je er zelf ook mee kan scoren. Je wordt de accelerator, als het ware. De politicus wil scoren, media willen scoren, jij wil scoren. Drietrapsraket.

De succesformule voor verkiezingswinst

De succesvolle spindoctor Finkelstein (die onder andere Netanyahu en Orbán met listige campagnes aan hun overwinningen hielp) had een eenvoudige, korte succesformule: Om de aandacht te trekken moet je het electoraat verdelen, dus je hebt een vijand nodig. De meeste mensen kiezen altijd hetzelfde, dus moet je ervoor zorgen dat sommige mensen thuisblijven (demoraliseren). En het derde ingrediënt is de hand van God.

(1) De vijand is altijd een zondebok: Iemand die wel aantrekkelijk is als vijand maar niet (noodzakelijk) de schuldige en bovenal iemand die niet in opstand kan komen. Dat kan een volkomen buitenstaander zijn, zoals George Soros bijvoorbeeld. Ja, Finkelstein en zijn protegé Birnbaum verzonnen van alles over Soros zodat Orbán een vijand had waarmee hij de verkiezingen kon winnen. Tot op de dag van vandaag denken mensen over de hele wereld dat Soros de belichaming is van het kwaad, terwijl de spindoctors zelf al hebben toegegeven dat ze het hele verhaal bij elkaar verzonnen hebben. (2) Het blijkt moeilijker om mensen te motiveren om naar de stembus te gaan, dus is het vooral zaak je tegenstanders te demotiveren. Dat kan je bijvoorbeeld doen met peilingen waaruit blijkt dat een bepaalde partij heel klein wordt, waardoor het zinloos lijkt om te stemmen. (3) En Gods hand, dat zouden wij misschien ‘toeval’ of het ‘lot’ noemen.

“One should try to polarise the election around that issue that cuts best in your direction. When the opponent seizes the polarisation initiative, then you’re in trouble.”

‘Polariseer de verkiezingen rond jouw thema. Als je tegenstander jouw thema kaapt, dan zit je in de problemen.’ Klinkt als de strategie die de VVD koos, nietwaar? En waar Finkelstein voor waarschuwde, gebeurde: de PVV kaapte het verkiezingsthema, met behulp van de clickbait-media die maar bleven koppen over ‘Milde Wilders’. De PVV hoefde er zelf niet eens campagne mee te voeren. Toen er geen nieuws was, stonden de peilingen ineens dagelijks centraal en waren de peilers politieke duiders geworden. Het motiveren van de kiezers van de PVV kreeg hier een boost, terwijl het tegelijkertijd andere kiezers demotiveerde. De PVV hoefde hier zelf helemaal niets voor te doen. De ophefmedia deden dat. De PVV won groots door spektakelpolitiek, snedige oneliners, een duidelijke vijand, een onbetwist verkiezingsthema en volop spin in de media.

De media als spindoctor

Normaal gesproken moeten politici er toch behoorlijk wat voor doen om zich in de kijker van de media te spelen. Gek genoeg was dat bij deze verkiezingen niet zo. De media deden zelf al het werk en creëerden die spektakelpolitiek vooral zonder daar de politici zelf bij nodig te hebben. Het begon met het verkiezingsthema van de VVD: die partij liet de coalitie vallen op migratie, voordat het CDA het kabinet kon laten vallen op stikstof. Dit werd in de media nauwelijks geduid. Geen enkele partij hoefde ervoor te knokken zijn thema naar voren te schuiven, de media bepaalden dat. Gretig namen ze het thema ‘migratie’ van de VVD over.

Vevolgens werd migratie, volkomen kritiekloos, als hét belangrijkste probleem van Nederland neergezet. Politici mochten vrijelijk hun migratiefabels over de samenleving uitstorten in debatten en TV-optredens, er was nauwelijks een journalist te vinden die die zogenaamde feiten en cijfers wilde weerspreken. Terwijl ze voorhanden zijn, van notabene de staatinstituten zelf. Er is geen migratiecrisis, er was geen migratiecrisis, er was een VVD crisis en de media gingen er in mee. Heel slim bedacht van die spin doctors, maar ze hadden buiten Wilders gerekend. En misschien wel buiten de media zelfs: Het geeft spektakel, dus voer voor nieuws en opinie, kliks, inkomen. Het concept ‘Milde Wilders’ was – in ieder geval – goed voor de portemonnee en favoriet bij politiek duiders. En toen kwam God’s hand, zoals Finkelstein dat zou noemen: 7 oktober, de aanval van Hamas op Israël. Een gebeurtenis waar Wilders niets mee van doen had, maar die wel de dynamiek beïnvloedde en in zijn voordeel uitpakte.

De PVV won groots

De verkiezingsuitslag zette het land op z’n kop en het spektakel ging verder. Het verkiezingsthema was nu dan toch een groot probleem geworden voor de VVD, want als dat het thema is en de PVV is de grootste partij, dan kan je niet om Wilders heen. De PVV is geen echte partij en bovendien weet je van tevoren: Regeren met Wilders is politieke zelfmoord. Listig zette Yeşilgöz daarom Omtzigt voor het blok door vóór de eerste onderhandelingsgesprekken naar de pers te stappen. Yeşilgöz wilde niet regeren maar gedogen, de positie die Omtzigt al vóór de verkiezingen voor zichzelf had ‘geclaimd’. Handige zet, want zo hoefde de VVD geen echte keuzes te maken en konden ze op alle flanken binnen die partij toch de gelederen sluiten en het electorale verlies beperkt houden. Voor Omtzigt was het damned if you do, damned if you don’t. En het werd ‘don’t’. Voorlopig.

Als de onderhandelingen waren geklapt op migratie, had dat het onderwerp niet van de formatietafel getrokken, maar juist nog groter gemaakt. Iedereen verliest, Wilders wint. En eigenlijk ging deze verkiezingsuitslag tot nu toe vooral om de politieke strijd tussen de VVD en NSC. Of om de vraag: Wie verliest het minst, want verliezen zullen ze allebei. Door de formatie overhoop te gooien op een totaal ander thema of een andere reden, ligt alles weer open. Dit land heeft veel problemen die niet opgelost zullen worden door een zondebok aan te wijzen en daar beleid op te gaan voeren. Het zijn grote problemen met hoge kosten en er moet ook nog bezuinigd worden. Regeren met partijen die willen strooien, maakt problemen nog veel groter. Door het op financiën te laten stranden, zouden politiek en pers met de neus op de feiten gedrukt moeten zijn: Aan de onderhandelingstafel moet het gaan over echte problemen en echte oplossingen en hoe dat allemaal gefinancierd zou moeten worden. Migratie van tafel, de echte problemen óp tafel.

Een onbestuurbaar land

We zitten met een verkiezingsuitslag die maar weinig mogelijkheden en veel ONmogelijkheden oplevert. Natuurlijk willen andere partijen (anders dan BBB of andere extreemrechtse partijen) niet met Wilders regeren. Geen partij komt daar ongeschonden uit. En dan moet het rond het thema migratie bovendien, wat op z’n zachtst gezegd problematisch is. Een zondebok werkt prima in de campagne, maar als je beperkt budget hebt en heel veel echte problemen, dan staat die zondebok al snel in de weg. De zondebok bleek ook aantrekkelijk voor de media, want ophef, kliks, inkomsten. Maar het heeft het land onbestuurbaar gemaakt.

Als het de PVV niet lukt te formeren, wat blijft er dan nog over? Waarom zouden CDA, D66 en GL-PVDA bijvoorbeeld willen regeren met een groot PVV-blok in de Tweede Kamer en een groot BBB-blok in de Eerste Kamer? Dat is een onmogelijke opgave. Hoe de posities verdeeld zijn, is de uitkomst van media die bepaalde politici en partijen groot maakten en dat noopt tot reflectie: Spektakelpolitiek leidt tot politieke strijd om de politieke strijd, niet om de (ideologische) belangen van de bevolking. Het leidt tot zondebokpolitiek, verzonnen of opgeklopte problemen, en bijbehorende simplistische (schijn)oplossingen.

De media zijn aan zet

De verkiezingen hadden over de echte problemen moeten gaan: Wonen, zorg, onderwijs, klimaat, rechtsstaat. Nu alle kaarten weer op tafel liggen, is het misschien goed het spektakel niet meer op te zoeken, maar verantwoordelijkheid te nemen. Veruit de meeste burgers houden zich helemaal niet met politiek bezig en moeten *de* politieke werkelijkheid dan ook uit de media halen. Ze worden beïnvloed door indringende berichtgeving. Dat is niet ‘hun eigen schuld want slecht geïnformeerd’, maar hoe het werkt. Als iedere burger hele dagen bezig was met politiek en het zelf uitvinden van *de* werkelijkheid, hadden we geen politie, geen brandweer, geen zorgverleners, geen wetenschappers, geen kunstenaars, enzovoorts. Maar zij hebben wel het recht om te stemmen en moeten dus geïnformeerd worden.

Nederland heeft de ene politieke crisis na de andere te verduren. Op 15 januari 2021 viel Rutte III, op 7 juli 2023 viel Rutte IV. Er was een grote gezondheidscrisis. We zijn in rap tempo van een hoog-vertrouwen samenleving afgezakt naar een laag-vertrouwen samenleving. De oorlog in Oekraïne duurt nog voort. We moeten bezuinigen. De klimaatcrisis wacht niet. Dit land heeft bestuur nodig en in ieder geval het begin van een aanpak van echte problemen. Het spektakel kan niet meer de hoofdrol spelen. Beste media, check beweringen van politici, lees verkiezingsprogramma’s voordat er debatten worden georganiseerd, hou zelf het roer recht. Waarom zouden politici het verkiezingsthema moeten bepalen? Dat was een bizar theater wat geen navolging meer zou moeten krijgen. Nu alles weer open ligt, is het aan de media om *de* politieke werkelijkheid te scheppen. Welke richting gaan we uit? Wordt het weer de klikwaardige zondebok, of gaan we echte problemen oplossen?    

Dit is deel III van III.
Deel I: De dreiging van rechts-extremisten
Deel II: Zondebokken

** NB: De uitwerking van het begrip spektakelpolitiek is mijn vertaling naar de Nederlandse situatie van het concept Politics of spectacle van Jacob Murray Edelman. De uitwerking van de verkiezingsdynamiek is mijn vertaling naar de Nederlandse situatie van de ideeën van Arthur J. Finkelstein. **

Deel op:

Politiek circus dreigt de Parlementaire Enquête Corona te kapen

Als het de Tweede Kamer erom te doen is het volk te vertegenwoordigen en haar controlerende taak uit te voeren, dan zet ze nu een streep door de Parlementaire Enquête voor corona.



Veel te veel doden, veel te veel slachtoffers, een volledig uitgeput zorgstelsel en miljoenen mensen met schade. In het Verenigd Koninkrijk werd al eerder hard geoordeeld over de overheidsaanpak van de crisis. Zo oordeelde de Gezondheidsraad van het VK (Health and Social Care Committee (HSCC)) dat het overheidsstreven naar kudde-immuniteit duizenden levens had gekost. Het falen om (in de vroege stadia van de pandemie) meer te doen om de verspreiding van Covid  tegen te gaan, zag de HSCC als een van de ernstigste mislukkingen op het gebied van de volksgezondheid in de Britse geschiedenis. Het brengt de doden niet terug en maakt het verlies niet ongedaan, maar er is tenminste een wil om te erkennen dát er verlies is. Echt verlies. En onrecht. Dat de onderste steen boven moet komen en dat de beleidsmakers verantwoording moeten afleggen. 

Lady Hallet zei dat ze alles zou doen wat in haar macht lag om te onderzoeken wat er is gebeurd en welke lessen er moeten worden geleerd, en beloofde een grondig en eerlijk onderzoek. En ik geloof haar. Om vrede te kunnen sluiten met het verleden, het verlies te verwerken, erkenning voor ongekend leed te krijgen en te voelen, om lessen te leren voor de toekomst, is grondig en eerlijk onderzoek nodig. Eén waarbij verlies centraal staat. Je kunt je nauwelijks voorstellen dat een onderzoek naar een pandemie die zoveel mensenlevens kostte en nog altijd zoveel gezondheidsschade oplevert, níet over dat verlies zou gaan. 

Het contrast tussen de Britse aanpak en het onderzoeksvoorstel voor de Parlementaire Enquête naar het coronabeleid in Nederland is niet eens schril, maar lijkt eerder een veronachtzaming van politieke plicht. De strategie van het VK (en de gevolgen daarvan) is vergelijkbaar met Nederland, maar de aanpak om ‘de onderste steen boven te krijgen’ laat een wereld van verschil zien. In het Nederlandse onderzoek staat ‘verlies’ niet alleen niet centraal, maar lijkt er in het geheel zelfs niet in terug te komen. Niet werkelijk. In het Nederlandse onderzoek staan vooral de politieke afrekening centraal en politieke ego’s. Het gaat niet om mensen en wat hen is aangedaan, maar om het partijprogramma door te laten werken in de parlementaire enquête. Niet om verlies van leven en gezondheid, maar om het tijdelijk verlies van bewegingsvrijheid. Het Nederlandse onderzoek gaat niet om de volksgezondheid, zoals het pretendeert, maar om het verleiden van het electoraat. 

Over de samenstelling van de Nederlandse parlementaire onderzoekscommissie is al veel geschreven en het laat zich raden hoe bepaalde leden van die commissie met deze onderzoeksopzet aan de haal zullen gaan. Het allerbelangrijkst echter: Het ontbreekt de commissie aan een Lady Hallet. Er is geen wil om het lijden centraal te stellen. Het voorgestelde onderzoek naar het Nederlandse coronabeleid is koud en emotieloos en gaat over de ruggen van de doden. En nee, dat zijn geen ongepaste woorden. 

Bijna drie jaar duurde de coronacrisis, en al die tijd hebben we ons laten leiden door cijfers. Cijfers die ontmenselijken. Dit is de spiegel waar de politiek in moet kijken, hoe pijnlijk het ook is. Dat juist die ontmenselijking zijn plek mag krijgen. Emoties zijn niet bedreigend, maar vormen juist de kern waar het om zou moeten draaien. Het zijn emoties die ons mens maken en politici vertegenwoordigen die mensen. Verlies is lijden en bij lijden horen emoties. Bij een ramp van deze omvang is het volstrekt ongepast om géén Lady Hallet te hebben. 

De Parlementaire Enquête is eenmalig

Een Parlementaire Enquête wordt slechts eenmaal gehouden. Eén kans om antwoorden te krijgen op de belangrijkste vragen over de grootste crisis na de Tweede Wereldoorlog. Eén kans om iedereen die verlies heeft geleden de kans te geven om te verwerken en te helen. Eén kans om de fouten te bespreken, stil te staan bij de gevolgen ervan en om daar passende consequenties aan te verbinden. Eén kans om achteraf de pijn enigszins te verzachten. Zorgvuldigheid is van groot belang. 

“De door de Kamer vastgestelde opdracht voor de tijdelijke commissie bevat kaders voor het onderzoeksvoorstel. De daarin genoemde doelen van de enquête zijn waarheidsvinding en het trekken van lessen voor de toekomst, om zo beter voorbereid te zijn op een eventuele volgende gezondheidscrisis. De focus van de enquête zou volgens de commissie VWS moeten liggen op de volksgezondheid. ” Daarnaast moet de maatschappelijke impact van het gevoerde beleid in de enquête betrokken worden, alsmede de wijze waarop afwegingen zijn gemaakt tussen volksgezondheid en andere maatschappelijke belangen.”

De conclusies en bevindingen van een onderzoek zijn – het behoeft geen uitleg – volledig afhankelijk van de onderzoeksvraag. Maar wat gaat de onderzoekscommissie nu eigenlijk precies onderzoeken? Volgens de opdracht van de Tweede Kamer moet de focus liggen op de volksgezondheid. En komt dat ook uit het onderzoeksvoorstel? Het antwoord is: In de verste verte niet. Het is zelfs de vraag waar de volksgezondheid precies wél aan bod komt. Het voorstel lijkt doof en stom voor gezondheidsschade, doof voor verlies, waar het onderzoek in het VK in hoofddoel juist wel om draait. In het Nederlandse onderzoek wordt menselijk leed als gegeven geaccepteerd, als een natuurverschijnsel of een onvermijdelijke uitkomst van een pandemie. 

Het onderzoek waarmee de onderzoekscommissie de Parlementaire Enquête vorm wil geven draait in hoofdzaak om de (neven)effecten van maatregelen, waarmee het belangrijkste vraagstuk over het beleid voorgoed onbeantwoord zal blijven; de vraag of het anders had gekund, of had gemoeten. De covid inquiry in het VK bracht al zoveel zeer pijnlijke feiten boven water: Over de vreselijke gevolgen van de gekozen strategie van kudde-immuniteit, de onachtzaamheid van (bepaalde) politici voor menselijk leed en leven, de vele onnodige sterfte die dat heeft opgeleverd. Beleid met grote gevolgen. Gelijksoortig beleid werd ook in Nederland gevoerd.  

Focus op de IC’s

Hier knaagt het bij mij als zorgmedewerker. Want ik had de GGD aan de telefoon. Nog vóór het eerste geval in Nederland bekend was en wij ons moesten houden aan een veel te strakke casusdefinitie. Terwijl heel Europa al een patient zero had. Ik denk nog vaak terug aan die tijd. Waarom hadden wij een casusdefinitie die zo streng was, dat geen enkele patiënt er aan kon voldoen? Waarom vertelde de GGD mij aan de telefoon dat mijn patiënt – die aan alle voorwaarden voldeed – dat dit geen corona was, omdat hij in Duitsland was geweest en Duitsland niet tot de door Nederland aangewezen risicolanden behoorde? Corona raasde al door dat land, maar werd niet als risicoland aangewezen omdat er nog geen doden door waren gevallen. Geen beleid gebaseerd op infectieziektenbestrijding, maar op een politieke afweging.

Het knaagt aan mij omdat ik zoveel patiënten heb gezien die nu niet meer leven. Omdat ze niet voldeden aan de casusdefinitie. Maar ook daarna was er te weinig inspanning om levens te redden. Zo min mogelijk maatregelen, was het doel van de overheid. Nederland zoveel mogelijk openhouden. Ook al waren er niet voldoende mondneusmaskers en andere beschermingsmiddelen. De aanpak leunde zwaar op de maximale zorgcapaciteit en die werd moedwillig zo ver opgerekt, dat alles uit haar voegen barstte. Zorgmedewerkers moesten het opknappen, zonder adequate bescherming, vaak zelf ziek. Moesten het opknappen, want er was werkdrang. Je móest werken, ook al ondermijnde dat je eigen gezondheid en dat van je patiënten. Waarom zijn wij niet beschermd tegen besmetting? Waarom zijn wij niet beschermd tegen het ziek maken van onze patiënten? Zorgmedewerkers máákten hun patiënten ongewild ziek en dat is een ondraaglijke last voor mensen die er hun werk van hebben gemaakt – vooral – om andere mensen beter te maken.  

Fragment uit Frontberichten. Bekijk hier de hele aflevering.

De Intensive Care is eigenlijk het eindstadium. Daar wil je mensen eigenlijk helemaal niet hebben. Toch was de IC-capaciteit bepalend voor het coronabeleid. Zolang de IC’s het aankonden, mochten mensen ziek worden en sterven, want dat was de harde werkelijkheid. Voor iedere opgenomen patiënt op de IC’s stond echter een veelvoud aan mensen die óók ernstig ziek werden en stierven, zonder ooit op die IC terecht te komen. Als je IC capaciteit oprekt, ben je akkoord met die gezondheidsschade. Akkoord met sterfte. Toch deed de overheid precies dat en iedere keer weer. En als onze IC’s vol waren, stuurden we onze patiënten naar Duitsland – dat veel verdergaande maatregelen trof dan wij – zodat wij maar door konden blijven gaan. Het was zelfs zo erg, dat wij zo’n weinig belastende maatregel als het dragen van mondneusmaskers weigerden, terwijl de rest van de wereld ze wel droeg. Nederland deed niets aan preventie. Pas als de maximale IC-capaciteit in zicht was, werd er aarzelend op de rem getrapt. Een strategie die inmiddels al heel veel vernietigende kritiek heeft gekregen. Het knaagt aan mij omdat bovenstaande compleet is genegeerd door de onderzoekscommissie. 

Lees de verslagen van het Britse corona onderzoek er eens op na: de strategie van kudde-immuniteit (of maximale controle, of pompend remmen, of welke verhullende termen er later ook aan werden gegeven) had geen wetenschappelijke basis en in het VK wist men van tevoren wél dat het tot hoge sterfte zou leiden. Het was ook in Nederland niets anders dan een politieke keuze, die nog lang door zal werken op de werkelijke slachtoffers van dit beleid. De nabestaanden van de gestorvenen, de mensen die nog steeds niet opgeknapt zijn na ernstige COVID of permanente gezondheidsschade hebben opgelopen, de vele mensen die longcovid hebben opgelopen, de mensen in kleine gemeenschappen en achterstandswijken die veel mensen in korte tijd zagen verdwijnen, de mensen die in de verzorgingshuizen zoveel gruwelijk lijden moesten aanzien, mensen in de wijkzorg, de huisartsenzorg, de ziekenhuizen, de IC’s. Allemaal mensen die nog altijd niet kunnen verwerken wat zij hebben gezien en verloren. Mensen die door dit onderzoek bewust genegeerd worden. Alweer. Net als tijdens de coronacrisis kijken we in Nederland niet verder dan de eigen politieke agenda, terwijl de schokkende verklaringen van politici in het VK genoeg aanknopingspunten zouden moeten bieden om juist dit als voornaamste onderzoekspunt te nemen.

Het OVV rapport geeft aanleiding tot een heel ander onderzoek

De voorlopige onderzoekscommissie stelt dat de parlementaire enquête een aanvulling moet zijn op het onderzoek van de OVV. Dat is hoe het zou moeten. Hoewel het OVV rapport ook te veel om het vraagstuk ‘doel en strategie’ heen draait, staat het vol met aanbevelingen voor waarheidsvinding in een parlementaire enquête. De OVV was kritisch en gaf genoeg knelpunten in het beleid aan, waar op z’n minst belangrijke lessen uit getrokken moeten worden. Politiek Den Haag laat het liggen. Rosanne Hertzberger van Nieuw Sociaal Contract (NSC) wil aanvullend onderzoek naar het functioneren van de democratie en de rechtsstaat, waarbij de vraag rijst welke waarheidsvinding er door haar gezocht wordt? De volksgezondheid, zoals de opdracht luidt, of berijdt ze hier liever het stokpaardje van de eigen partij NSC? Levert dit antwoorden op voor het beschermen van de volksgezondheid bij een volgende gezondheidscrisis? Geeft dit antwoord op al die vraagstukken die leven bij nabestaanden, longcovid-patiënten, medisch kwetsbare mensen en de mensen die in de gezondheidszorg werken? Of gaat het Hertzberger er hier eigenlijk om het handelsmerk van NSC te profileren?  

BBB kwam overigens niet bepaald met een beter statement, die partij heeft namelijk zelf al de conclusies getrokken: Maatregelen zijn fout, wappies goed en als verrassing dan toch ook de longcovid-patiënten. Koste wat het kost niet voorkómen, maar genezen. Een opmerkelijk uitgangspunt, zeker omdat BBB ook erkenning vraagt voor deze patiënten. Welke erkenning? Niet de erkenning dat hun ziekte in veel gevallen te voorkomen was geweest en dat dat een bijzonder belangrijke bevinding is voor een volgende gezondheidscrisis. Niet de erkenning dat naast de fysieke klachten van longcovid er ook een belangrijke mentale belasting is. Niet alleen bij longcovid-patiënten trouwens. Veel zorgmedewerkers hebben een moral injury opgelopen, burnout, PTSS, er zijn tientallen zorgmedewerkers overleden. De druk en het onredelijke appèl op de veerkracht van zorgmedewerkers om alles op te vangen, buiten alle grenzen van de redelijkheid, zodat de rest van Nederland langer door kon met leven en feesten. 

Het derde deel van het OVV rapport deel 3 oordeelt hard over de nalatigheid van het kabinet om de signalen van zorgmedewerkers op te pikken. Het hele beleid en alle bewegingsvrijheid van Nederlandse burgers leunde op ‘de veerkracht van zorgpersoneel’, als ware het machines met oneindige rek en mentale gezondheid. Het vertrouwen op die veerkracht was opportunistisch geblaat. De waarheid onder ogen zien was blijkbaar zoveel pijnlijker. Ze wisten dondersgoed dat ze het onmenselijke eisten. Niet vroegen, maar eisten. Zorgmedewerkers mochten niet weigeren. Als we niet als kamikazes te werk waren gegaan, dan zouden de lijken op straat hebben gelegen. Met gevaar voor eigen leven en gezondheid. Alsof zorgmedewerkers geen mensen zijn. BBB zou het zo weer opnieuw doen blijkbaar.  

Ook op de linkerflank van het parlement laten partijen het serieus afweten. Tijdens de pandemie bekritiseerde de linkse oppositie de strategie van het kabinet door te benoemen dat er gestuurd moest worden op besmettingen, niet op IC-capaciteit. En tegelijkertijd was links ook bezig met ‘tosti met curry’ moties. De linkse oppositie heeft niet deelgenomen aan de voorbereidende commissie voor de enquete. Door het onderzoeksvoorstel over te laten aan voornamelijk rechtse partijen en complotclubjes, is het niet zo gek dat het voorstel eenzijdig en vooringenomen is. Voor de buhne heeft links nog wat geprotesteerd maar in december hebben zij ook gewoon ingestemd met het starten van de enquete. Zij die over het algemeen pretenderen op te komen voor de zorg en zorgmedewerkers hebben het dus ook laten afweten.

Wat is een mensenleven waard?

Wat is een mensenleven waard in Nederland? Terwijl het in andere landen tijdens de crisis steeds ging om het redden van levens, ging het in Nederland vooral om het voorkomen van maatregelen. En het uitgangspunt voor de Parlementaire Enquête lijkt niet anders te zijn. Hadden er nog veel minder maatregelen genomen moeten worden, lijkt de centrale vraag te worden. Hoe ingrijpend waren de maatregelen voor mensen, stond het op gespannen voet met wetten en regeltjes? Natuurlijk is het belangrijk dat de overheid zich juist in tijden van crisis aan de Grondwet houdt, maar waar is artikel 22.1 van de grondwet gebleven die de overheid voorschrijft maatregelen ter bevordering van de volksgezondheid te treffen? De internationale verdragen die het de overheid verplicht stellen epidemieën te bestrijden? Hoe staan die centraal in de onderzoeksvraag van de commissie? Als je die grondrechten als uitgangspunt neemt, kom je op hele andere onderzoeksvragen: Of de pandemie beter te remmen was geweest, of er een strategie mogelijk was geweest met minder doden en minder risico voor zorgmedewerkers. Ja, en zelfs of er minder maatregelen mogelijk waren geweest als er eerder was ingegrepen. 

Alle politieke partijen hadden een inbreng in deze crisis. En natuurlijk worden er fouten gemaakt bij zo’n grote crisis. Door alle betrokkenen. Aan het begin ontbrak er zoveel informatie, er moesten politieke keuzes gemaakt worden.  De Tweede Kamer gaf het kabinet carte blanche en werd willens en wetens medeplichtig aan dat beleid. Net als het kabinet zelf stuurde de Tweede Kamer nauwelijks bij. Er werden wel veel onzinmoties ingediend: om de avondklok een half uur later in te laten gaan (hallo D66), een motie over tosti met curry (hallo PVDA) en het CDA bleef maar herhalen dat de basismaatregelen nóg beter moesten worden nageleefd, door de burger welteverstaan. De Tweede Kamer stelde toen de waarde van het leven niet centraal, zoals ze dat nu ook niet doet in de Parlementaire Enquête. Al die mensen die stierven, die ernstig ziek werden, nabestaanden, langdurig zieken, zorgmedewerkers, kinderen waarvan het onderwijs onderbroken werd, hun leerkrachten die onevenredig risico liepen, medisch kwetsbaren die lang in isolatie zaten of nog steeds in isolatie zitten, en ook ondernemers die de klappen van een open-dicht beleid moesten opvangen en financieel kapot gingen, dit zijn allemaal burgers die geen vertegenwoordiging vinden in de Kamer. Burgers die geen antwoorden en erkenning hoeven te verwachten van de Parlementaire Enquête en tot op de dag van vandaag lijnrecht tegenover elkaar worden gezet in een uitruil van zogenaamde grondrechten. Burgers die die ene kans om waarheden boven tafel te krijgen, om te kunnen verwerken en hun verlies te kunnen plaatsen, aan zich voorbij zien gaan. Omdat volksvertegenwoordiging nog altijd weigert hen te vertegenwoordigen. 

Gemis van de volksvertegenwoordiger 

Het is wat het is: de tijdelijke onderzoekscommissie is niet bezig met waarheidsvinding, maar met het normaliseren van eigen (partij)-gedachtengoed. En dat baart me zorgen. Het gaat om ego’s, het politieke spektakel, het tevreden stemmen van het eigen electoraat en het winnen van de zwevende kiezer voor de eigen partij. De grootste schreeuwers (zowel die in de samenleving als die in de Tweede Kamer) worden (alweer) op hun wenken bediend.   

Er ligt nu een gedrocht van een onderzoeksvoorstel klaar. Het gaat niet om de last van rouw en verdriet, maar om de last van maatregelen en of die wel in precies in lijn waren met grondwetten. Ongelofelijk hoe we het in Nederland voor elkaar krijgen om zelfs vanuit de Grondwet een uitruil van belangen te maken. Ja Pieter Omtzigt, ik kijk naar jou, juist omdat mijn vertrouwen bij jou ligt. Het is de gezondheid van de burger tegenover een open maatschappij en verlies je alsnog je gezondheid, dan word je buiten de maatschappij geplaatst.

De Kamer houdt zich muisstil. Het gebrek aan kennis, betrokkenheid en empathie onder onze volksvertegenwoordigers is stuitend. Alle aandacht gaat uit naar dat ene (totaal doorgedraaide) deel van de bevolking dat diep het konijnenhol in dook en zich niet wilde opofferen voor het algemeen belang. FvD staat klaar om de meest paranoïde complotdenkers in te bedden in de onderzoekscommissie. De Kamer staat erbij en kijkt ernaar. De lafheid van alle politieke partijen – ja, ook de linkse partijen – en de media om niet verlies en menselijk lijden, maar de waanzin van doorgedraaid Nederland centraal te stellen, is stuitend. 

In alle wanhoop verwijs ik tot slot naar een draadje op X van Maarten Keulemans van 25 mei 2023: `Deze commissie corona kún je niet serieus nemen. De uitkomst? Nu al totaal ongeloofwaardig. “Ontbinden, ontslaan, die ‘parlementaire’ commissie.” 



Als het de Tweede Kamer erom te doen is het volk te vertegenwoordigen en haar controlerende taak uit te voeren, dan zet ze nu een streep door dit onderzoeksvoorstel. Dit is een schaamteloos wappiecircus en ontneemt de echte slachtoffers hun enige kans om waarheden te vinden. En dat onrecht, kan de Tweede Kamer niet op een kabinet afschuiven. 

Als zorgmedewerker vraag ik me elke dag af: Had ik meer kunnen doen en als ik meer had gedaan, wat was mijn leven waard geweest voor politiek Den Haag? Nu is het jullie beurt om je die vraag te stellen. Had je meer moeten doen en doe het vervolgens ook. Mensenlevens redden. Toon eens wat veerkracht. Maar bovenal: Doe gewoon je plicht. Zorg voor de onafhankelijke Lady Hallet en laat haar woorden resoneren in deze samenleving: Zij die hebben geleden zullen centraal staan.

Deel op:
Wilders houdt krampachtig vast aan zijn zondebok

Wilders houdt krampachtig vast aan zijn zondebok

Zonder overlast verliest de vluchteling zijn grimmige status. Dít is de zondebok die de formerende partijen met elkaar verbindt. Pak ze die zondebok af en je ziet de onoverbrugbare verschillen.

Deze week behandelde de Eerste Kamer de veelbesproken Spreidingswet. Hoewel er nog gestemd moet worden, liet de VVD fractie in de Eerste Kamer weten vóór te zullen stemmen. De wet komt er dus door. Zo lijkt het. Nog even ter herinnering, dit is waar het kabinet Rutte IV om gevallen is. Yeşilgöz voerde er campagne mee. Een zorgvuldig georkestreerde crisis die het de VVD mogelijk maakte het kabinet te laten vallen: Spreiding van de opvang tegenhouden zodat vluchtelingen buiten of op stoeltjes moeten slapen. Want dat maakt mooie lelijke plaatjes, waar mensen bang van worden. ‘Help! We worden overspoeld door vluchtelingen!’ Bij de VVD geloven ze heilig in beeldvorming en ja, het heeft gewerkt. Alleen ging niet Yeşilgöz er met de verkiezingswinst vandoor, maar Wilders.

Een merkwaardige zet leek het, dat Yeşilgöz in de Tweede Kamer alsnog probeerde tegen te houden dat de spreidingswet naar de Eerste Kamer zou gaan, terwijl die Kamer de wet al had goedgekeurd. De formerende partijen vormden een eensgezind blok: De wet mocht er niet komen.

De Eerste Kamer bepaalt echter de eigen agenda en Yeşilgöz kon dan ook niet voorkomen dat haar partijleden in de senaat de wet zouden goedkeuren. Senator Edith Schippers, haar partijgenoot, verzachtte de pijn enigszins door te stellen dat de VVD er ‘vertrouwen in heeft dat de fractie in de Tweede Kamer iets aan de instroom zal doen’. Bovendien beoordeelt de VVD fractie in de Eerste Kamer wetten niet langs de politieke lijn van de eigen partij, maar gaat het ‘over de beoordeling van de wet op haalbaarheid, en of het doet wat het moet doen‘.

De spreidingswet komt er wel/niet

De spreidingswet komt er dus en dat zet de formatie op scherp. Of de wet komt er niet, want Wilders is boos. “Een groot probleem, dat echt moet worden opgelost. Mijn partij wil die wet echt niet,” zei hij. Het chagrijn was van zijn gezicht af te lezen. Mét spreidingswet geen Wilders I of het wordt zo’n bumpy ride, dat alle deelnemende partijen zich op elkaar stuklopen.

Wilders begrijpt dat. Er was hem dan ook alles aan gelegen om die wet tegen te houden. Hij schuwde er zelfs niet voor de Eerste Kamer vlak vóór hun beslissing extra onder druk te zetten. De wet mag er wat Wilders betreft hoe dan ook niet komen. De komende dagen zal de klemmende oproep aan de VVD om alsnog tegen te stemmen dan ook heus wel op de formatietafel liggen.

Waarom? Omdat de opvangcrisis kostte wat het kost moet voortduren. De overlast moet blijven bestaan. Mooie lelijke plaatjes opleveren. Zonder lelijke plaatjes en zonder overlast verliest de vluchteling zijn grimmige status. Dít is de zondebok die de formerende partijen met elkaar verbindt. Pak ze die zondebok af en je ziet alleen nog onoverbrugbare verschillen. Dan moeten de partijen het hebben over de echte problemen: arbeidsmigratie, de economie, de zorg, het onderwijs en ja, de klimaatcrisis. Je ziet waar het stukloopt. Omtzigt wil geen mot met Europa dus verdragen moeten worden nageleefd (dus wel vluchtelingen), Van der Plas wil alleen het Ministerie van Landbouw en alles voor de boeren (dus wél arbeidsmigranten en geen klimaatmaatregelen) en Yeşilgöz? De VVD gedoogt, maar dan alleen in de Tweede Kamer en daar heb je – zoals bleek met de spreidingswet – nou net weer niets aan als je Wilders bent.



De migratiemythe

“De afgelopen tien jaar was slechts dertien procent van de migranten vluchteling. Dat is minder dan één op de zeven. Het zijn koopkrachtige expats en internationale studenten die in de grote steden en daarbuiten Nederlanders uit de beschikbare woonruimte hebben geperst. Niet dat handjevol vluchtelingen dat daar tijdens de verkiezingscampagne keer op keer de schuld van kreeg.” Ewald Engelen in de Groene Amsterdammer

Het is nogal een open deur, maar als de formatie van een nieuw kabinet in hoofdzaak draait om het oplossen van een migratiecrisis en die is er niet, dan valt er weinig te formeren. Dat is het punt. Of we in Nederland een migratieprobleem hebben, is een kwestie van perspectief. Komen er veel migranten naar Nederland? Wat is veel? En wat is teveel? It depends. Het is maar hoe je het bekijkt. Het idee dat Nederland overspoeld wordt door asielzoekers klopt in ieder geval niet met de werkelijkheid. Het gaat vooral om expats en arbeidsmigranten.

Of er teveel migranten naar Nederland komen, is een discussie die je zou kunnen (of nee, moeten) voeren. Maar dat heeft niet zoveel te maken met de migratiecrisis zoals die door de VVD gecreëerd is. Dat zou gaan om asielzoekers die ons zo massaal zouden overspoelen, dat we geen andere keuze zouden hebben dan ze op een stoeltje of in het gras te laten slapen. Onwil, geen onmacht, schreven alle Groningse burgemeesters vorige week tezamen in hun brandbrief aan Minister Yeşilgöz. Zij schreven dat de asielcrisis willens en wetens in stand wordt gehouden ‘door Den Haag en andere gemeenten’. Andere gemeenten hadden zich al bereid getoond te helpen, maar wachtten nog op besluitvorming van de overheid. Het was een heel bewuste keuze om die crisis te creëren en te laten voortbestaan. Mooie lelijke plaatjes. Want het kabinet Rutte IV was eigenlijk al gevallen over stikstof. Rutte was het CDA gewoon voor, door de stekker er net wat eerder uit te trekken en van die migratiecrisis het verkiezingsthema te maken.

Dit is de kern van de situatie waar we nu in zitten: het is bewust veroorzaakt. Omwille van de VVD. En daarom heet het migratiemythe.

Het ontrafelen van de migratiemythe ligt overigens buiten het bereik van dit stuk en is ook al heel goed gedaan (zie video 👈 of hier in een behapbaar radio-interview bijvoorbeeld). Je moet het alleen wel wíllen weten. Hier volstaat de stelling dat asielzoekers het probleem helemaal niet zijn. En dat ze precies dáárom het probleem zijn gemaakt.

Hoe kies je een zondebok?

Dit stuk gaat dieper in op de keuze voor de migrant als zondebok, en maakt een historische en antropologische analyse van hang naar zondebokpolitiek. Je kunt dit stuk overslaan en naar het hoofdargument gaan.

‘Rijkste Nederlanders wederom rijker’, ‘graaiflatie’, ‘bedrijven draaien recordwinsten door prijsverhogingen’, ‘aantal werkende armen neemt toe’, ‘kansenongelijkheid neemt toe’, het regent krantenkoppen waaruit dat de verhoudingen in Nederland steeds schever trekker. Vanwege de hoge energierekening zitten er mensen in de kou, kinderen wordt een schoolontbijt aangeboden, de voedselbanken buigen door, het aantal daklozen neemt toe. Vanwege de oorlog in Oekraïne zijn de energierekening en brandstof voor velen onbetaalbaar geworden. De bestaanszekerheid van de huishoudens met de laagste inkomens raakt in gevaar. Nederland heeft ‘echte problemen’. Woningnood. Verschraling van de sociale voorzieningen. Mensen die werken kunnen steeds slechter de eindjes aan elkaar knopen. En de rijken worden steeds rijker.



Je zou verwachten dat we op een punt zijn gekomen waarop de economisch angstigen bereid zijn de rijke elite aan te vallen. Maar dat gebeurt niet. Het ‘plebs’ kan het hen misschien allemaal kwalijk nemen, maar het ‘establishment’ is zeer goed in staat wraak te nemen. De rijke welgestelden zijn veel te machtig. Hoewel er steeds meer rancune is naar de linkse (of bestuurlijke, of zoals ze de laatste tijd steeds vaker genoemd worden ‘de culturele’) elite, draait het in hoofdzaak niet om hen (ook een ontwikkeling die tegen het licht gehouden mag worden, daarover gaat deel III). Toch kan die laatste club elitairen niet verantwoordelijk worden gehouden voor het beleid van rechtse kabinetten. En dus kom je terug op de rijke elite. Maar in plaats van díe aan te vallen, worden migranten en aangevallen, terwijl die vaak – als ze tot dezelfde economische klasse behoren – gebukt gaan onder dezelfde problemen als zijzelf. Waarom wordt de migrant dan de zondebok en niet de belastingontduikende rijke stinkerd in die grote villa?

“[M]igratie is in Nederland geleidelijk tot zondebok geworden, nadat daar eerst een taboe op rustte.” Prof. Dr. Leo Lucassen in Trouw.

Een bepalend kenmerk van de zondebok – en dit is belangrijk om te onthouden – is dat het een slachtoffer moet zijn die veilig kan worden aangevallen. Het is een machtig fenomeen. Eigenlijk een soort ventiel die de druk van de ketel haalt zonder dat er echte schade ontstaat. Of althans, niet schade die je zou willen voorkómen. Daarom kies je een machteloze groep slachtoffers, die niet voor zichzelf op kan komen, die zich niet organiseert, die niet terugslaat en waarvan je weet dat het geen represailles teweegbrengt. Er ontstaat geen kettingreactie van geweld, er komt geen wraak. Het is zonder consequenties. Als het lot van die groep je niet interesseert, althans. En helaas, dat is zo in Nederland. Dat zou je racisme kunnen noemen, maar dat begrip wil niemand meer begrijpen. Laten we het onverschilligheid over het lot van ‘de ander’ noemen dan. Misschien beklijft het dan wel.

De functie van de zondebok

Een ‘zondebok’ is niet slechts een woord of een uitdrukking, maar een eeuwenoud gebruik. Het is vooral bedoeld om ongeluk, ongezondheid of onmacht af te werpen en herboren of hernieuwd verder te kunnen, zonder de ballast van dat ongeluk of de zonde.

Centraal in onze (schijnbaar) menselijke natuur staat dat we dingen weg willen gooien waar we geen grip op hebben en dat je ongeluk, tegenslag of beperkingen over kunt brengen op iets anders. Een object. Of op iemand anders. Een ander mens. Of een groep mensen. Ook wij doen dat nog. Denk bijvoorbeeld aan het afkloppen van ongeluk aan ongelakt hout. Vanwege de wetenschap hebben we echter steeds minder behoefte aan bijgeloof en rituelen. Als we ziek zijn bijvoorbeeld, nemen we medicijnen. We kunnen veel verklaren. En toch is het ‘bijgeloof’ ook hier niet helemaal weg, zelfs niet in de medische wetenschap. Zo wordt steeds vaker gedacht dat voldoende beweging de patiënt wel zal bevrijden van onverklaarbare ziektes. Depressie kan je wegwandelen. Een burnout ook. ME. Long Covid. Alsof het lichaam de ziekte, door de energie die vrijkomt, weggooit. Precies zoals ze daar in vroeger tijden ook over dachten, alleen toen projecteerden ze hun ziekte in (bijvoorbeeld) een steen die ze weg konden gooien. Het gebruik is net iets anders (hoewel dat manifesteren tegenwoordig ook weer aan populariteit wint), de gedachte erachter dezelfde. De oorzaak kunnen we niet verklaren en dus is er behoefte het onverklaarbare weg te gooien.

De zondebok is altijd onschuldig

“Sinds 2001 hebben pers en politiek de islam opgepoetst tot zo ongeveer de grootst denkbare bedreiging voor Nederland. Hele volksstammen van politici en opiniemakers danken er hun carrière aan.” Ewald Engelen in de Groene Amsterdammer

Al een aantal decennia gaat het er onophoudelijk over: Nederland heeft moeite met die buitenlanders die maar niet willen integreren. Gek is dat. Toen mensen als mijn moeder uit de voormalige kolonies kwamen, toen de vele arbeidsmigranten uit Turkije en Marokko kwamen, toen waren het vreemden, spraken een vreemde taal en zou je de angst wel kunnen begrijpen. Als je niet goed met elkaar kunt communiceren, je elkaars gebruiken en lichaamstaal niet begrijpt, dan ben je op je hoede. Dat is best een normaal verschijnsel. Je weet niet wat je op je hals haalt als je zo’n groep mensen tegen je in het harnas jaagt. De herrie over de mislukte multiculturele samenleving kwam dan ook pas nadat al die groepen al best goed geïntegreerd waren.

Tegenwoordig is mijn tandarts een voormalig vluchteling uit Irak, mijn neuroloog komt oorspronkelijk uit een Afrikaans land, de plaatsvervangend huisarts komt uit Afghanistan en de weekendapotheek wordt uitsluitend bemenst door jonge vrouwen met een hoofddoek. Respectabele functies, ze spreken foutloos Nederlands, ze hebben beroepen waar we zeer afhankelijk van zijn. In de bouw, in de gezondheidszorg, in het onderwijs, in de productie, logistiek, winkels, magazijnen, gemeenteraden, overheid, Tweede Kamer. Ze (of we moet ik eigenlijk zeggen) werken overal. Toch zijn ze (we) niet geïntegreerd. De schuld van alles wat mis is. En dat komt juist omdát de integratie geslaagd is. Voormalig migranten hebben hier een leven en net zoveel te verliezen als alle andere Nederlanders, ze vormen geen georganiseerde groep, niemand komt in opstand. Een veilige zondebok om je frustraties op bot te vieren.

Schuld op je nemen

Waarom is het eigenlijk zo moeilijk om de schuld bij jezelf te zoeken? Of de echte problemen onder ogen te willen zien? Dat blijft de grote vraag. Waarom zou je jezelf opofferen, als er een zondebok is die het op zich kan nemen. Een zondebok is per definitie niet alleen onschuldig, maar het moet ook aannemelijk zijn dat hij schuldig zou kunnen zijn. Zo’n zondebok moet daarom niet teveel op je lijken. Er moeten genoeg verschillen zijn, waardoor je jezelf of de ander als anders kunt beschouwen. Iemand die schuldig zou kunnen zijn. Gooi daar een groot aantal crises bovenop die potentieel je wereld op z’n kop zouden kunnen zetten, een paar handige populisten en voilà, kom maar op met die zondebok.

Hier ligt ons probleem. Dit is racisme. Of als het specifiek tegen moslims gericht is islamofobie. Of othering. Discriminatie. Het aannemelijk vinden dat die ‘ander’ de schuldige is, ook al heeft die ander je niets misdaan. Of daar op zijn minst onverschillig tegenover staan. De mythe (of stereotypen) over die ander graag willen geloven, zodat je niet over de schuldvraag hoeft na te denken. En niet willen aanvaarden dat je het doet, omdat je diep van binnen weet dat je niets te duchten hebt van die ander. Anders had je het niet gedaan. Je had boos kunnen worden op de rijke elite (vertegenwoordigd door Yeşilgöz), op populistische politici (Wilders, Van der Plas) die de samenleving – die zo hard cohesie nodig heeft – nog verder uit elkaar willen drijven, op politici die onze relatie met de overheid overhoop schoppen (Omtzigt), waardoor de fundamenten van onze samenleving op instorten staan. Maar voor hen ligt de rode loper uit omdat ‘de oude politiek’ weg moet. Met hun vertrek uit het landsbestuur, gooien we ook onze eigen schuld weg. Dus hier met die zondebok.

De populistencoalitie kan niet zonder zondebok

De migrant heeft het gedaan. Niet de economische elite, niet de populisten die persoonlijke macht willen, niet wijzelf, niet de veranderende omstandigheden, niet de onzekerheid in de wereld, maar de migrant. De vluchteling. De moslim. De buitenlander. Als die nou eenmaal weg is, neemt hij al onze zonden mee. Op zijn hoofd, net zoals het geitenbokje. Zonder catastrofaal geweld. En daar is dus die migratiemythe goed voor. Dan kan je opnieuw beginnen, zonder schuld op je te nemen.

Maar wat nou als die mythe ontzenuwd wordt? Wat als journalisten eindelijk eens wakker worden en groots koppen dat die migratiecrisis helemaal niet bestaat? Als ze dat stug volhouden? Gewoon steeds de cijfers en de werkelijkheid rapporteren? Dan is de lijm tussen de formerende partijen weg en zijn er enkel nog verschillen. Want dan gaat het niet meer om de bespreking van welke zonden er op de kop van de bok gelegd moeten worden, maar moeten echte problemen opgelost worden. De VVD wil die schuldvraag niet. Omtzigt ook niet. Van der Plas wil alleen maar het ministerie van landbouw en verder niets. Geen van de formerende partijen heeft maar het begin van een antwoord op de echte problemen. Zonder zondebok gedijen ze niet. En ze willen en zullen macht, dus moet die zondebok hoe-dan-ook de schuldige blijven.

Als er nieuwe verkiezingen zouden komen, zouden Wilders en zijn knechten van de PVV meer dan 60 zetels binnenhalen, wordt er wel geroepen. Maar dat lijkt me volledig afhankelijk van de media en van de andere politici. Wie is de mythe der mythen en doorbreekt de migratiemythe? Wie durft de schuldvraag onder ogen te zien en zelf wat schuld op zich te nemen? Problemen worden niet opgelost. Na deze zondebok, moet er weer een nieuwe zondebok komen. En dat gaat tot in de oneindigheid door. Totdat je zelf een keer tot die groep behoort.

We worden allemaal een keer oud. Helaas voor ons doen we dat over niet al te lange tijd in te grote getalen tegelijk en zijn we allemaal ineens geen hardwerkende Nederlanders meer. De perfecte zondebok. Die grijze ‘ander’, die niet voor zichzelf op kan komen en waar je je frustraties ongestraft – zonder mogelijke consequenties – op kunt botvieren. Het is de oplossing die wij de jongere generaties leren. En dan is het wat zij hebben, iets tastbaars wat ze kunnen doen. (Die ontwikkeling is al ingezet trouwens, door ons eigen toedoen.) Niet te lang behandelen, want ‘te hoge kosten’ en ‘geen handen aan het bed’. Moeten we maar niet zo oud worden. Díe zondebok moet dan ook weg, omdat het een eind maakt aan hun machteloosheid en zodat niemand zich schuldig hoeft te voelen. Oude mensen leveren toch niets op.

Een zondebok is handig en van alle tijden. Als je de echte problemen niet oplost, heb je altijd weer een nieuwe zondebok als bliksemafleider nodig, anders kookt het over. Als je zelf niet als zondebok wil eindigen, pak je de formerende partijen hún zondebak af.

Dit is deel II van III. Deel I lees je hier.

Deel op:

‘Milde’ Wilders duikt steeds dieper het complot in

“[Wij zullen] ons moreel, maar als het nodig mocht blijken ook juridisch, moeten wapenen tegen autocratische, anti-democratische onderstromen in onze samenleving. De waarschuwingen van de veiligheids- en antiterrorisme-diensten zijn te luid en te frequent om die onderstromen af te doen als verwaarloosbare folklore.”

Dit zijn de woorden van Thom de Graaf, vicepresident van de Raad van State. De Graaff refereert hier aan het jaarverslag van de AIVD (2022), waarin de dienst constateerde dat het rechts-extremisme steeds meer een bedreiging voor de democratische rechtsstaat vormt. Dat rapport kreeg in de media en onder columnisten bitter weinig aandacht, terwijl er zeer verontrustende dingen in staan. Het meest verontrustend, als het gaat om rechtsextremisme, is dat de AIVD observeert dat er tussen de verschillende rechtsextremistische groeperingen die Nederland kent, een grote gemene deler te ontdekken valt. Onder de bevolking wordt het veelal weggewoven als ‘absurd’ en zoals De Graaf terecht opmerkt: als folklore. Niet serieus te nemen. Neem nu de omvolkingscomplottheorie. Zo grotesk dat het eerder een lachwekkend niemendalletje lijkt dan een serieuze bedreiging. Niemand gelooft daar écht in. Toch?

Een naïef land

Nederland is zo’n pijnlijk naïef land dat de complotdenkers ruim baan gegeven wordt. Tot in ons parlement mogen ze hun propaganda uitspugen en we zien het nog altijd als onschuldig. De omvolkingstheorie wordt van ons eigen belastinggeld via talkshows en omroep On! – via de reguliere media – tot in je woonkamer bezorgd. Onze volksvertegenwoordigers verkozen zelfs de kwaadaardige complotdenker Bosma als hun voorzitter voor de Tweede Kamer. Bosma, die het presteerde zowel tijdens zijn sollicitatie naar het voorzitterschap als bij zijn dankwoord op hondenfluitjes te blazen. De Kamer moest er hartelijk om lachen, terwijl ze toch heel goed op de hoogte waren van zijn opvattingen. Humor maakt alles goed. En onschuldig, blijkbaar. Het moet allemaal maar kunnen, de heilige ‘VVMU’, iedereen mag een mening hebben. En humor, oh heerlijk toch, humor in de Kamer! Dat is precies wat ons parlement nodig had.

“Wat de groepen ondanks hun verschillen delen, is de omvolkingscomplottheorie. Er zijn…aanjagers die hopen dat ze…in Europa meer samenwerking op gang kunnen brengen tussen de verschillende rechts-extremistische stromingen, en dat ze zo een grote (internationale) beweging kunnen bouwen.” Uit het AIVD Jaarverslag 2022.

Van burgers kan je het misschien nog begrijpen en misschien zelfs wel van de media, dat ze niet begrijpen wat hier speelt en de ernst ervan gewoon niet kúnnen inschatten. Onze Kamerleden weten beter. Ze kennen de rapporten van (o.a.) NCTV, de AIVD en de Europese Commissie over rechtsextremisme, ze weten exact wat de omvolkingscomplottheorie is en waarom die een bedreiging vormt voor onze democratische rechtsstaat. In het kort, want iedereen zou zich beter snel en volledig op de hoogte stellen van de inhoud van die rapporten, komt het hierop neer: Nederland kent verschillende extremistische groeperingen. In het geval van rechtsextremisme zijn er meerdere groepen actief, ook met heel jonge aanhangers die online met elkaar fantaseren over geweld.

Blanke superioriteit

Er zijn verschillende stromingen, maar ze kennen een grote gemene deler: de omvolkingscomplottheorie. Mensen geloven daar echt in, ja. En heilig. Wilders gelooft daarin, Bosma, Musk, Trump, Orban, Meloni, Vlaams Belang en ga zo maar door. (Als je nog niet exáct weet wat het is, is het tijd voor huiswerk, maar hier een aardige uitleg). Enkele groepen zijn sterk vóór gewelddadigheden, terwijl andere groepen daar (‘misschien slechts in woord’) afstand van doen. In die rechtsextremistische groeperingen groeit de hoop op internationale samenwerking. Er zijn echter verschillen die tussen hen in staan.

Op X/Twitter zie je inmiddels een kwispelend aan elkaar snuffelen ontstaan tussen twee stromingen. Beide stromingen zijn anti-immigrant en ‘superieur blank’, maar de Eurabia-aanhangers (Wilders) zijn vooral anti-moslim en de aanhangers van de white genocide theorie (Musk/Trump) zijn vooral antisemitisch. Heel kort samengevat: de verschillende groepen vinden allemaal dat het ‘blanke ras’ met uitroeiing bedreigd wordt, alleen over de zondebok zijn ze het niet eens. Extreemrechts is groot in westerse landen. Moet je je voorstellen wat er gebeurt als ze besluiten dat beíde zondebokken geofferd kunnen worden en het is nogal fluïde allemaal, dus denkbeeldig is dat niet.

Onschuldig geflirt

Nu de formatiegesprekken weer beginnen houdt Geert Wilders zich koest, zoals beloofd. Toch moet hij er af en toe een naar tweetje of postje op Telegram uitgooien. Toch nog even op dat hondenfluitje blazen. Maar ach, redelijk ‘mild’, voor zijn doen. Veel méér dan ‘Kijk Pieter, hij doet het weer!’ kunnen zijn critici er dan ook niet van maken. Wilders is al zo lang zo extreem en Nederland inmiddels zo gewend aan zijn retoriek, dat het niemand nog écht doet fronsen. En zo kon het dat Wilders en Musk deze week openlijk op X met elkaar aan het flirten sloegen over hun overeenkomsten en verschillen binnen dat omvolkingscomplot en slechts NRC en Geen Stijl er acht op sloegen, al overzagen ze deze paringsdans nou ook weer niet helemaal.

Wilders smeedt allerlei allianties met rechtsextremisten van andere stromingen. En ja, ze geloven er echt in. Echt, echt. Ook Wilders. Die leeft al meer dan 20 jaar, dag in dag uit, in dat complot. De spelonken van zijn brein liggen open en bloot over het hele internet, in zijn boek, hij toert er de wereld mee over. De man is geen mysterie en zijn gedachtengoed al helemaal niet. Alles wat hij zegt meent hij. Het is bewust, gepland en met een grotere agenda. Hij zegt dat zelf. Het geflirt is niet onschuldig. Het is menens en voor Wilders belangrijk genoeg om zijn radiostilte er voor te doorbreken. Want er broeit heel wat in die groeperingen met de situatie rond Israël en het feit dat in 2024 wereldwijd historisch veel kiezers – in 64 landen – hun stem gaan uitbrengen. We staan op een heel belangrijk kruispunt en wij zijn de enigen die dat niet zo doorhebben.

Nederland als spil van instabiliteit

Een klein landje zijn we en we interpreteren graag maar wat raak. Eindeloos discussiëren, iedereen droomt en mijmert maar wat voor zich uit. De staat van onze media is deplorabel en de meeste van onze columnisten zijn om te huilen zo slecht geïnformeerd. Lees die rapporten toch eens. Onze overheid beschikt over een schat aan informatie en die is voor ons allemaal gratis en eenvoudig in te zien. Wat die groeperingen doen, wat hun doelen zijn, hoe ze het doen, het staat er gewoon in omschreven. Ten eerste: Het normaliseren van hun gedachtengoed door het in de mainstream media te krijgen (en dat is heel goed gelukt). Maak het luchtiger, breng het met humor en het sijpelt door in het debat (hoi Bosma!).

Het mainstreamen van extremisme is het voornaamste doel (hoi X!). Samenwerken met andere rechts-extremisten is een ander voornaam doel. Wat de consequenties zullen zijn? Chaos. En chaos leidt tot meer chaos. Gezien de denkbeelden van Wilders over de EU en Oekraïne, om er maar een paar te noemen, wordt een regering met de PVV één grote turbulentie. Hij is niet milder, maar zet onverschrokken nog een paar grote stappen verder, terwijl de Nederlandse media geen flauw benul hebben van wat hij doet. Met een extreemrechts kabinet, dreigt Nederland de spil van instabiliteit te worden.

Accelerationisme is een stroming binnen het rechtsextremisme. Hierbinnen wordt het creëren of versnellen van chaos nagestreefd, om zo een rassenoorlog en de vervanging van de democratie door een witte etno-staat te bespoedigen (NCTV, 2021)

De macht lonkt

Ach, de Nederlandse rechtsstaat is veerkrachtig, die kan wel een stootje hebben. De andere partijen houden Wilders wel in toom. ‘Heb toch vertrouwen in de democratische rechtsstaat’, hoor ik voortdurend. Wat mij betreft is het vertrouwen veel te groot. We leunen vooral op de veronderstelde integriteit en het leiderschap van Pieter Omtzigt, maar die is nu al zeer discutabel. Want net als Yeşilgöz kostte het Omtzigt nog geen paar maanden om van zijn eigen paradepaardjes af te stappen en in zijn verkiezingscampagne de zondebok van Wilders centraal te stellen. De macht lonkt.

Macht corrumpeert altijd. Al-tijd. Onthoud dat. Het is niet zomaar een gezegde, het is een wetmatigheid. De verleiding lonkt en het geflirt tussen Wilders en Omtzigt bevindt zich al op het tweede honk. En van Omtzigt kan je van alles zeggen, maar naïviteit is niet een etiket die je hem op zou plakken. ‘Pieter kijkt’ heus wel en begrijpt beter dan de meesten van ons wat Wilders doet. De onderhandelingen gaan gewoon door. En dat zou je zorgen moeten baren.

Dus politici, media, columnisten, burgers, duik die rapporten in, onderwijs jezelf, schud je naïviteit af en neem je verantwoordelijkheid. ‘Word wakker’ was wat dat betreft misschien toch een pijnlijk treffende term. Er is geen enkele goede reden voor Omtzigt om deel te nemen aan een extreemrechts kabinet. Geef hem alle reden om dat niet te doen. Graaf alles op over die PVV, over Wilders, over die complottheorieën, laat je niet intimideren met goedkope chantage, steun de critici, maak het schandaal en bied een achterdeur. Tweederde stemde níet op Wilders, laat dat duidelijk zijn. Geen regering met Wilders, cordon sanitaire om die partij en een cordon mediatique om extreemrechts. Complottheorieën zijn geen folklore, maar een serieuze bedreiging.

Ook zwijgen is participeren

‘Vertrouwen in de rechtsstaat’ is geen passieve bezigheid. Geen enkele volwassene in dit land is een innocent bystander. Ook zwijgen is participeren. Het getijde is gekeerd. Die “autocratische, anti-democratische onderstroom” is nu de mainstream geworden. Democratie is hard werken. Om af te sluiten met de woorden van Thom de Graaf: Vertrouwen in de rechtsstaat betekent dat je het algemeen belang moet najagen. Neem die taak serieus. Wie je ook bent.

“Vertrouwen in de rechtsstaat betekent dat iedereen bereid moet zijn niet alleen een eigen belang te dienen en na te jagen maar ook het grotere belang, het algemeen belang, mee te wegen. Dat vraagt per definitie om inschikkelijkheid, de bereidheid om tegenstellingen niet te hoog te laten oplopen. Elk samenleven valt of staat bij een zekere matiging. Van toon, van eisen, van het eigen gelijk. Voor de rechtsstaat is dat niet anders. Op alleen maar extreme standpunten en houding kan de rechtsstaat niet rusten.” Thom de Graaf, vicepresident van de Raad van State, Mohamed Rabbae-lezing ‘Vertrouwen in de democratische rechtsstaat maart 2023.

Deel I van III. Lees hier deel II.

Deel op:

Eigen volk eerst, dát is wat ze willen

“Je moet erboven staan. Je moet ERBOVEN STAAN!” Ik zie hem nog zo goed voor me, al is het nu meer dan drie decennia geleden. Zijn halflange, rode haar driftig wapperend, zijn knalrode wangen, hoeveel moeite hij moest doen om zijn stem kalm te houden, zijn hete adem in mijn gezicht. Zijn neusvleugels, wijd opengesperd, spraken boekdelen. Kalm was hij zeker niet. Maar ik kwam niet om hem heen, hij hield me vast, versperde me de weg, trok me terug als ik toch dreigde te ontsnappen. “JE MOET ERBOVEN STAAN!”

Daar stonden we, bij het houten bankje naast de zandbak tegenover mijn huis. Zijn kleine pupillen stonden strak op mij gericht, terwijl ik alleen maar naar dat bankje kon blijven staren. ‘Gin’ stond daar in mijn handschrift. Met een grote, dikke streep erdoorheen. En daaronder stond in koeienletters gekalkt: “GA TERUG NAAR JE EIGEN LAND.” Wáár moest ik boven staan? Ik wilde nergens boven staan. Daar verderop liep hij, mijn buurjongen, ik wilde hem vragen waarom, misschien wilde ik hem wel slaan, weet ik veel, gewoon de confrontatie aangaan. Maar ik mocht niet. Ik moest ‘erboven staan’. Nou was ik 12 en had ik geen idee wat dat betekende, maar ik wist genoeg. Meneer ‘erboven staan’ was 14 en mijn buurjongen 15. De angst was gewoon te ruiken en het was niet de mijne.

Ik, de Goede Engel

Moeilijke dingen leren? Graag. Moeilijke situaties? Met een grote boog eromheen. Ik was het soort kind dat altijd confrontaties uit de weg ging. Zo zeer zelfs dat ik, toen mijn zus uit de tuin bij onze Zeelandse vakantiebungalow werd weggetrokken en aan een boom gebonden door een groepje jongeren omdat we naar ze hadden zitten ‘gluren’, bevroren op het terras bleef zitten. Ik deed niks. Ik riep zelfs mijn ouders niet. Roerloos bleef ik zitten, bang als ik was dat ze anders ook mij zouden grijpen.

Ik was een onschuldig, dromerig en vrolijk kind. Mijn zus was een stuk pittiger. Toen mijn moeder haar een keer vasthield en me probeerde te dwingen haar eindelijk eens terug te slaan, voor mezelf op te komen, liep ik weg. Vele, vele jaren heb ik dit voorbeeld gekoesterd als *het* symbool van mijn goedaardigheid. Kijk eens wat een zachtaardig en lankmoedig mens ik was. Ik kon haar zonder consequenties slaan en ik deed het niet. “Ik vond haar zielig,” was mijn motto. En zo was mijn zus de pestkop, mijn moeder een slechterik en ik een goede engel.

Flegmatiek

Pas toen ik zelf moeder werd en mijn eerste kind zag worstelen met de verhoudingen met andere kinderen, begreep ik pas goed hoe angstig ik zelf als kind was. Hoe goed ik tegen mezelf kon liegen. Hoezeer ik als kind mijn persoonlijkheid om die angst voor confrontaties heen bouwde; door mijn zwakke eigenschappen te verpakken als deugd, iets ‘goeds’ en zo weg te kunnen blijven rennen voor mijn eigen angst. Met opgeheven hoofd. Een flegmatisch kind, noemde mijn moeder me.

Daarom was dat moment bij dat bankje zo levensbepalend. Het was een gevolg van een ruzie tussen mijn ouders en onze directe buren. Geen idee meer waar het over ging, maar dat het heftig was en behoorlijk uit de hand liep weet ik nog wel. Ik hield me afzijdig, het neutrale baken. Te groot, te waardig om me met die ruzie te bemoeien. Maar zo raakte ik er opeens in betrokken en niet zo’n beetje ook. Ik was woest.

Vechten

De hele middag hebben ze op me ingepraat, die jongen, mijn ouders, andere buurtkinderen. Ik moest het laten gaan. Erboven staan, erboven staan, erboven staan. Hij had het vast niet zo bedoeld. Het was gewoon uitdagen. Het betekende niet zoveel. Erboven staan. Maar dat kon ik niet. Hij had er van alles kunnen schrijven. Stoephoer, greppeldel, dat soort dingen, want dat was óók mode in die tijd. Nooit had ik ergens ‘ga terug naar je eigen land’ zien staan, en ik las die schrijfsels altijd, overal. Het was wel zo bedoeld. Dus ik was woest en ik bleef woest.

Pas de volgende ochtend kon ik op een onbewaakt moment naar buiten komen toen ik mijn buurjongen voorbij zag schieten. Ik rende erachteraan. Bij de voordeur van andere buren haalde ik hem in, tikte hem op zijn schouder en vroeg hem alleen: “Waarom?” Het liep uiteraard uit op vechten en dat luchtte op. Ik rekende in die paar minuten niet alleen af met zijn daden, maar ook met mijn angst. Ik kwam voor mezelf op en het voelde als een tiendubbele overwinning. Ik oversteeg niet alleen mijn eigen angst; ik had me weten te ontworstelen aan de angst van iedereen om me heen.

Erboven staan

Hoe weet ik niet meer, maar met die buurjongen kwam het goed. Als ik hem tegenkom, dan maken we een praatje. No hard feelings. Hij is dan ook niet de reden waarom ik me dit incident nog zo goed herinner. ‘Erboven staan’. Het is een uitdrukking waar mijn nekharen nog steeds rechtovereind van gaan staan. Ik herinner me dit incident vooral nog vanwege hém, hij die ertussen ging staan en het me onmogelijk maakte voor mezelf op te komen.

Ik denk er nog zeer regelmatig aan en dan nog altijd ruik ik zijn angst. Niet dat ik het me niet kan voorstellen, ik weet wel wat van angst. Maar het is één ding als angst je eigen leven belemmert, het is een ander – en veel groter – ding als jouw angst een ander verlamt. Als jouw angst het een ander onmogelijk maakt om voor zichzelf op te komen, dan had je hem net zo goed zelf die spreekwoordelijke mep kunnen verkopen.

Een land gevangen in angst

Sinds kort zit ik weer op het social medium X/Twitter en daarom denk ik de laatste paar dagen weer constant terug aan dat incident uit mijn jeugd. Omdat ik die angst kan ruiken. Het barst er van de uitlokking, belediging en pure agressie. Met de verkiezingswinst van de PVV staan de sluizen nu wagenwijd open. Er is geen rem meer. Het is moeras van pure, onversneden moslimhaat en racisme. Daaromheen zit een dikke schil van flegmatiek; de nuchtere mensen. Het redelijke midden.

Dat het behoorlijk uit de hand loopt, dat begrijpt toch iedereen. Maar in die schil, daar zitten de goéde mensen, ze zijn ons neutrale baken. Te groot, te waardig om zich er écht mee bemoeien. Er zijn altijd twee kanten, heus niet alle PVV-stemmers zijn racistisch, het gaat ze vast om ‘echte’ problemen en niet om migratie – ook al zeggen ze zelf van wel. Geschokt zijn ze, dus zijn ze op zoek naar “verbinding, verbinding, verbinding”.

‘Verbinden’, ‘erboven staan’. Van hetzelfde laken een pak. Nietszeggende woorden, waarvan slechts de echo betekenis galmt: de-escaleren. Niets meer, niets minder. De-escaleren. Ertussen gaan staan. Ervoor zorgen dat er geen confrontatie komt, want stel…je zou er maar in betrokken raken. Ja en lullig genoeg, racisme raakt de meeste mensen toch niet écht, niet persoonlijk. Dus gaan ze ertussen staan en kom je niet om ze heen. Ze houden je vast, versperren je de weg en trekken je terug. “JE MOET ERBOVEN STAAN!”

Balanceren voor gevorderden

Niet schelden, niet emotioneel doen en vooral niet boos woorden. Netjes blijven, geen lelijke woorden. Geen beschuldigingen, niemand racist noemen. Het is vast niet zo bedoeld. Ook al slaat het ze keihard in het gezicht, zeggen PVV-stemmers het zelf, dan nog worden er naarstig allerlei redenen en motieven gezocht om de pijn te verzachten: het zal vast niet écht om racisme gaan.

De mens is ‘gelaagd’, natuurlijk hebben ze wel echte problemen en hebben ‘we’ gewoon nooit willen luisteren. Juist vanwege die problemen zijn ze anti-moslim of racistisch of geloven ze in de omvolkingstheorie. De toon van ‘links’ is zo pedant dat mensen geen andere keus hebben dan voor een racistische partij te stemmen. Het ligt aan alles en iedereen, maar niet aan racisme.

Het is een balanceeroefening voor gevorderden inmiddels, waarbij echt alles wordt aangegrepen om maar nog steeds niet te hoeven toegeven: Nederland is een diep racistisch land. Wie PVV stemt is een racist en een moslimhater. Ben je geen racist, dan stemde je geen PVV. Maar dat hardop zeggen, het blijft moeilijk. Je kan de angst gewoon ruiken.

Gekke verklaringen

Nu, tijdens het kerstreces, zou de tijd geweest zijn om de mensen van bijvoorbeeld Nieuw Sociaal Contract te laten weten dat een extreemrechts kabinet er niet moet komen. Maar het wordt steeds stiller. Behalve bij de onderzoekers van het Nationaal Kiezersonderzoek. Die hang naar vergezochte verklaringen om de platte werkelijkheid maar niet te hoeven of willen benoemen, noopte de onderzoekers ertoe voortijdig resultaten met het publiek te delen. Omdat “…mythes over de verkiezingsuitslag een eigen leven gaan leiden en worden overgenomen door onder meer media en politici.”

“We wilden laten zien dat dat het meest opvallende aan de verkiezingsuitslag is; dat die weinig opvallend is. Dat is belangrijk, omdat mensen dan niet meer naar gekke verklaringen hoeven te zoeken.”

Het Nationaal Kiezersonderzoek liet zien dat mensen vooral op de PVV stemden vanuit een eigen-volk-eerst-gevoel. “Wat alle PVV-kiezers bindt, is hun duidelijke afwijzing van immigratie en de multiculturele samenleving,” schrijft Walter Pauli onomwonden in de Knack. “De succesformule van Geert Wilders: ‘Eigen Volk Eerst’”. En zo is het. Kristof Jacobs, één van de politicologen die het Nationaal Kiezersonderzoek coördineert, vertelde in de NRC dat de resultaten van het onderzoek eerder werden gedeeld omdat de onderzoekers “wilden laten zien wat er niet klopte aan sommige verklaringen die meteen rondgingen”.

Stop dus met zoeken naar gekke verklaringen. Als mensen zeggen dat ze op de PVV stemmen omdat ze geen immigranten willen, dan bedoelen ze dat ze geen immigranten willen. Als ze zeggen dat ze willen dat alles wat niet wit Nederlands is moet assimileren, dan bedoelen ze precies dat. Nou, als Indo weet ik wel iets van assimileren en hoe intens racistisch dat in de praktijk uitpakt, maar dat terzijde. „In onderzoek naar beleidsprioriteiten blijkt dat een strenger migratiebeleid voor PVV’ers de hoogste prioriteit heeft. En niet bijvoorbeeld méér huizen. Dat is bij andere kiezers wel zo.”

Laf, bang landje

Ik schreef het eerder al: dit is het land van lafaards. Lafaards die bang zijn voor ‘de ander’, voor andere gebruiken, andere culturen en verandering. Lafaards die bang zijn voor conflict met die andere lafaards. Mensen die bang zijn voor confrontaties, voor hun medeburgers, voor alles en iedereen. Met de Koning voorop, die in zijn Kersttoespraak er voor één keer in zijn carrière echt toe had kunnen doen zijn toevlucht zocht in het laffe ‘verbinden’. Nederland is en blijft een laf en bang landje.

Maar kijk, het is één ding als angst je eigen leven belemmert. Het is een ander – en veel groter – ding als jouw angst een ander verlamt. Dus als je niet wil accepteren dat het hier om intolerantie, haat en racisme gaat, doe een stap opzij en ga uit de weg. Veroordeel niet de mensen die voor zichzelf opkomen en de confrontatie niet uit de weg gaan. Want zonder confrontatie, geef je jezelf over. Het is niet zachtmoedig of groots, maar intens laf. Als jouw angst het een ander onmogelijk maakt om voor zichzelf op te komen, dan had je hem net zo goed zelf die mep kunnen verkopen.

PVV is racisme, punt

Nu is het sowieso niet de tijd voor neutraliteit, we zijn er allemaal bij betrokken. Al-le-maal. Er is geen zijlijn. Je staat er niet boven. We zagen met de coronacrisis hoe snel en hoe gemakkelijk we kwetsbare mensen opofferen en de dood in drukken. Zelfs zoiets simpels als een mondkapje dragen was teveel moeite om een leven te redden. Allemaal te moeilijk. Ook zagen we hoe ontzettend rekbaar de Grondwet is en dat het niet zozeer gaat om de letterlijke tekst, maar om de beleidsvrijheid en de interpretatie van die rechten door beleidsmakers.

In een land met een extreemrechtse overheid, zijn vooral ‘die anderen’ kwetsbaar, denk je misschien. Het is al erg genoeg als je zo denkt, maar er komt een dag dat je zelf tot zo’n kwetsbare groep behoort. In zo’n land, waar kwetsbaren beschermen zelfs niet eens meer een streven is, is iedereen kwetsbaar. De Grondwet is extreem rekbaar. Zelfs mét Grondwet kan een regering je dood laten vallen, achterstellen, je vals beschuldigen van fraude en je leegtrekken, je kinderen afnemen en ga zo maar door. De Grondwet biedt op zichzelf geen bescherming. Als je er als bevolking niet op staat dat die bescherming geldt voor iedereen – ook al komt je dat niet uit, dan weet je dat grenzen verschuiven. En die zijn tijdens de coronacrisis een heel eind verschoven. Het blijft nooit bij die ene groep kwetsbaren of minderheden, know your history.

Er is nog nooit iets goeds gekomen van dergelijke machthebbers. Nog nooit. Zwijgen is geen goedaardigheid. Het is angst. En ze ruiken dat echt wel hoor. Dus, dit is niet de tijd voor eloquentie en ‘verbinden’, maar de tijd van confrontatie en benoemen. Keihard benoemen, benoemen, benoemen. Daar houden ze toch van? Dat Wilders zo onversneden de waarheid zegt? Nou dan. Goed voorbeeld doet goed volgen. Zeg mij na: Wie PVV stemt is een moslimhater en racist. Wie geen racist wil zijn, stemt niet op de PVV. Wie met de PVV een regering vormt is moslimhater en racist. Wie dat niet wil zijn, gaat niet met de PVV in een regering. Punt. En als je dat niet durft, ga dan in ieder geval uit de weg.

Deel op:

Het is waar, want dat zegt Johan Derksen

Direct na de Tweede Kamerverkiezingen stond het hele land op z’n kop. Het was óveral, de winst van Wilders. Voor mij voelde het ook als een aardverschuiving, zeker. Toch zette ik alle nieuwsprogramma’s uit. Geen talkshows, geen columns, geen radio. De kerstboom kwam extra vroeg van zolder, de kerstmuziek ging aan. Die rep en roer, de hysterie, de storm zou snel gaan liggen. Of er moest iets nieuws gebeuren, iets spannends. Maar er gebeurde niets spannends, niets onverwachts. Er kwamen een heleboel flutanalyses, niemand maakte een vuist, de PVV werd met de minuut groter. Er stond niemand om die kolder net zo snel weer de nek om te draaien. Pieter Omtzigt en zijn discipelen stonden trappelend vooraan om met dit extreemrechtse feestje mee te mogen doen.

Misschien dat ik me daarom liever even onderdompelde in stilte en kerstsfeer. Stilte geeft een helder hoofd, rust. Want je weet: Als de storm is gaan liggen en er breekt een íjzige stilte aan, dan volgt de acceptatie op de voet. Uit machteloosheid, angst, stiekem toch ook instemming, of om wat voor reden dan ook. Passiviteit, acceptatie, normalisatie, het volgt elkaar op als 1, 2, 3.

Wat je aandacht geeft, groeit

Eerst een klein uitstapje naar iets heel anders. Ik weet het, dit is de tijd van de snappy oneliners, micro messaging en pfoe ja, geen lange teksten want aandachtsboog. Nou, sommige uitstapjes moet je maken. Dus pak een kop koffie, dit gaat even duren.

Als je weleens op social media komt ben je deze uitspraak vast weleens tegengekomen: “Wat je aandacht geeft, groeit.” Vooral tijdens de coronacrisis vloog deze regelmatig om je oren als je desinformatie wilde weerspreken of complottheorieën blootlegde. In principe klopt het. Als je de leugen blijft herhalen, ook al is het slechts om die te weerspreken, dan versterk je die leugen, ongewild. Misschien niet voor jezelf, maar wel voor een ander.

Propaganda betekent heel letterlijk ‘voortplanten’ of ‘verspreiden’. Het idee is dat als je een manipulatie of een leugen maar vaak genoeg herhaalt, het zich in de hersenen nestelt en mensen het vanzelf voor waar aannemen. Zie het als het automatiseren van de hersenen. Het is niks geks of duisters. Die techniek wordt ook op scholen gebruikt en het is reuzehandig: door het steeds weer herhalen van een bepaalde rekenmethode of een som, raakt de informatie automatisch in het brein verankerd. Die informatie kan je voor de rest van je leven binnen een fractie van een seconde ophalen, zonder er nog over na hoeven te denken. Je kan kinderen zo makkelijker leren rekenen, maar je kan er een brein ook mee volstoppen met allerlei andere informatie. 3×3=9. ‘Minder, minder, minder…’

Het propaganda-effect

Psycholoog E. Bruce Goldstein noemde dit het propaganda-effect: Je hebt bepaalde informatie al eerder gezien of gehoord, je slaat dat op in je lange termijn geheugen. Als je die informatie weer tegenkomt, herkent je brein dat en simpelweg omdat je brein het herkent, zou je eerder geneigd zijn die informatie voor waar aan te nemen. Dat effect is des te sterker als de informatie sterke emoties bij je oproept. Tenzij het een sterke aversie is uiteraard. Herhaal, herhaal, herhaal, en het ligt voorgoed in je brein verankerd.

Als ik hier even een hele simpele shortcut mag nemen: in je brein worden het ‘feiten’. Je denkt er gewoon niet meer bij na. Je hoort ‘minder, minder, minder…’ en bij de tweede ‘minder’ hebben je brein en je lichaam hebben hun respons al klaar. Om te illustreren hoe sterk dat effect is, kijken we naar Pavlov. Pavlov deed onderzoek naar de spijsvertering bij honden en de rol van kwijlen. Hij ontdekte dat de honden na verloop van tijd al begonnen te kwijlen, zelfs als er geen eten in de buurt was. Ze koppelden de onderzoeksruimte blijkbaar aan het vooruitzicht op eten. Om dat te testen deed hij meer experimenten. Met het beroemde belletje bijvoorbeeld. En dat werkte hetzelfde. Honden die elke keer een belletje horen als ze te eten krijgen, associëren dat belletje na verloop van tijd zo sterk met eten, dat hun speekselklieren als vanzelf speeksel aan gaan maken als ze dat belletje horen. Dit heet ‘conditioneren’ en dat werkt ook zo bij mensen. Ja, echt. Stalin gebruikte die theorie van Pavlov voor zijn propagandamachine en we weten allemaal welk effect dat had. Dus echt, het werkt bij mensen.

Of vergeet even het woord propaganda. Laten we reclame nemen, marketing. Ga maar eens na hoeveel invloed reclame op jou heeft, hoeveel slogans je kent, waar je bepaalde merken direct mee associeert en hoeveel informatie je dagelijks klakkeloos opslaat zonder er bij na te denken. Duik eens in een keukenkast, of je kledingkast en zie daar: ja, die kast staat vol met onbewust opgeslagen reclameslogans. De neoliberale wereld is ingericht met propaganda: de hele godgvergeten tijd dat je wakker bent wordt het op je afgevuurd. Marketing heet dat. Reclame. De laatste tijd ook steeds vaker ‘nieuws’. Je hersens zijn al zo hypergeconditioneerd, het gaat echt volautomatisch. Dus ja,

Iedereen trapt in propaganda, ja, ook jij

Goed, wat je aandacht geeft, groeit dus. Jij herhaalt bepaalde informatie, bij een ander triggert dat die onbewust opgeslagen ‘waarheden’ en zo verspreidt jij dan zelf de informatie die je eigenlijk wil verwerpen. Willem Engel zei dat eens heel eerlijk op Twitter. Hij bleef zijn rare boodschappen plaatsen onder berichten van mensen die daar helemaal niets van wilden weten. Zij dachten dat ze dan zelf overtuigd moesten raken en gingen een forse discussie aan. Hoe kon Engel zo dom zijn om te denken dat zij te overtuigen waren? Maar daar ging het niet om. Ga je een discussie aan, dan komt die draad keer op keer op keer bij jouw lezers voorbij. En zo kon hij zijn informatie, hoewel hij zelf weinig bereik had, over heel Twitter verspreiden. Wie er vatbaar voor was, kreeg zo constant de herhaling voorgeschoteld. Te simpel voor woorden inderdaad, maar het werkt.

Dus ja, Willem Engel groeide door die aandacht. Maar dan bereikt het een punt dat de informatie al zo wijdverspreid is, dat negeren geen zin meer heeft en eigenlijk een versterkend effect heeft. Pas als mensen begrijpen wat er speelt gaan ze roepen dat je het geen aandacht moet geven. Maar zo werkt het dus niet. De informatie ligt dan al verankerd in het brein van mensen die er bevattelijk voor zijn. Dus ligt die informatie al overal op straat, dan negeer je het juist niet. En dan is het de kunst om die triggers te omzeilen en er andere informatie in te stoppen. Dit heet counterpropaganda en het is een kunst die we in Nederland niet beheersen.

Counterpropaganda

Counterpropaganda is niet: leugens zin voor zin herhalen om het te debunken en er andere informatie tegenover te zetten. Het is het herhalen, herhalen, herhalen van de eigen informatie zonder referentie aan de informatie die je wil ontkrachten. Gisteren las ik overigens een mooi stuk dat het ridiculiseren van de persoon die de propaganda in het leven riep zónder aandacht te schenken aan hun boodschappen nog veel effectiever is, en ik ben geneigd dat te geloven. Bij Willem Engel werkte het namelijk (de salsadanser), bij Gideon van Meijeren (complotmarmot) en Thierry Baudet (knettergek) ook. Je zou denken dat alleen al de verschijning en de ijdelheid van Wilders – zelf de onbetwiste koning van het ridiculiseren – een goudmijn zouden zijn voor ridiculisering. De man is zo kwetsbaar als het vaasje van Rutte.

Iederéén trapt in propaganda. In het bijzonder de aanhangers van extreemrechtse partijen. Je kan je daar over verzuchten, of er je voordeel mee doen. Weg met die andere wang. If you stoop low, I stoop lower. Soms moet je mensen met hun eigen middelen bestrijden. Pun intended.

Dit is het tijdperk van de Große Lüge

Dit is het tijdperk van de Grote Leugen. Maak de leugen gróót, zó groot dat mensen niet kunnen geloven dat je de waarheid zulk grof geweld aan zou doen. Wij leven er al heel lang mee. Niet vanwege Wilders, maar vanwege zijn tovenaarsleerling: Mark Rutte. Rutte beheerst deze techniek tot in de puntjes. Als het om liegen gaat, dan is Rutte de ware meester. Liegen is een fantastische propagandatruc, want ook al wordt de leugen achterhaald, er blijft altijd iets van hangen. Rutte hanteert echt geen andere tactiek dan Wilders. Gouden regels: geeft nóóit toe dat het een leugen is, laat geen ruimte voor alternatieven, concentreer je op één vijand en geef die overal de schuld van, accepteer zelf nooit schuld, maak de leugen groot, en herhaal, herhaal, herhaal.

Dit werkt. Waarom? Omdat mensen in hun “primitieve eenvoud gemakkelijker het slachtoffer van de grote leugen zijn dan van de kleine leugen, omdat ze zelf vaak kleine leugens vertellen over eenvoudige aangelegenheden. Ze zouden zich echter schamen om hun toevlucht te nemen tot grootschalige onwaarheden. Het zou nooit in hun hoofd opkomen om kolossale onwaarheden te verzinnen en ze zouden niet geloven dat anderen zo onbeschaamd zouden kunnen zijn de waarheid op zo’n schandelijke wijze te verdraaien. Ook al krijgen ze de bewijzen, dan nog zullen ze twijfelen en blijven denken dat er misschien een andere verklaring is.”

Klinkt bekend, toch? Hier hebben we lange jaren naar zitten kijken. Er waren genoeg bewijzen dat Rutte loog, en dan won de VVD nóg meer in de peilingen. Mensen bleven het geloven, ook al werden ze zelf slachtoffer van het beleid. Oh en overigens, deze alinea heb ik overigens niet zelf verzonnen. Het is een citaat uit Mein Kampf, van Adolf Hitler, de meester van de propaganda. Hitler noemde zijn theorie ‘de grote leugen’. Die Große Lüge.

De magie van de leugen(aar)

Dus: maak de leugen gróót en stick to it, zelfs als je gezichtsverlies moet lijden. Rutte kon het als geen ander en heeft er verkiezing na verkiezing na verkiezing mee gewonnen. Uiteindelijk was de rek eruit. “Heb ik geen actieve herinnering meer aan,” het is dé nationale grap geworden. Dan weet je, is het op. Ik ben ervan overtuigd dat dat de enige reden was waarom Rutte geen gooi meer deed naar een kabinet Rutte V: Hij was er niet meer mee weggekomen. Kabinet Rutte IV was allang gevallen, binnenkamers. Het was wachten totdat het CDA de stekker eruit zou trekken. Dus deed Rutte het, met een laatste, ultieme leugen. Hij zette Nederland schaakmat.

De VVD had geen geschikte opvolger, dat was nou precies het probleem. En Yeşilgöz mag er weliswaar dol op zijn, ze kan gewoon niet zo goed liegen. Je ziet het aan haar hoofd, ze kijkt er vals bij, op een heel onaangename manier. Zelfs al trek je haar het mooiste witte pak aan en neemt je eigen visagiste mee om haar van het scherm te laten spátten, it’s showing. De VVD was de magie van de leugen kwijt.

De gouden regels van Hitler

Om even terug te komen op Baudet. Indirect dan, want dit gaat over zijn idool Alexis de Tocqueville. Een even verwerpelijke als interessante politiek filosoof. De Tocqueville stelde dat de wereld liever een eenvoudige leugen gelooft, dan de complexe werkelijkheid. Hapklare brokken, makkelijk te begrijpen, het maakt de wereld overzichtelijk. Als de leugen bevestigt wat je wil geloven, als het van iemand komt die je vertrouwt, of bewondert, of met wie je jezelf identificeert, dan geloof je het zonder aarzelen. Het is waar, want Johan Derksen zegt het. Dat effect.

Wilders heeft de gouden regels van Adolf Hitler stevig verankerd in zijn repertoire. Hij begrijpt, net als Rutte, dat mensen graag leugens horen. Of dat de simpele leugen zo ontzettend veel sneller is dan de complexe werkelijkheid, je alleen maar de suggestie hoeft te wekken om bij mensen een sentiment op te roepen (mooi artikel over dit fenomeen hier, trouwens). It is the brain, stupid. Nog zo’n mooie Engelse uitdrukking, als je weet hoe het werkt en waarom het werkt, beat them at their own game. Zeg ik nou dat je net zo hard moet liegen? Niet noodzakelijk. Ik zou denken dat je hetzelfde trucje ook kunt toepassen kunt met de waarheid, maar wie ben ik. Maar áls je dan moet liegen, maak het gróót, stick to it en wees niet zo bang voor gezichtsverlies.

De leugen regeert, weer

En zo zijn we terug bij het begin. Over zwijgen. De beoogde regeringspartijen zitten met de gordijntjes dicht aan tafel te onderhandelen over onze toekomst. Een tafel vol leugenaars die hele oprechte afspraken gaan maken over het waarborgen van onze Grondwet, ja, heus waar. Wilders slingert via Twitter af en toe nog even een leugentje de wereld in, om het vuurtje bij zijn aanhangers te laten smeulen, maar verder zijn de gordijntjes inderdaad dicht. Zes weken lang is er geen nieuws te melden. Een mooie afkoelperiode. Voor iedereen. En het koelt inderdaad af.

Maar je weet: Als de storm is gaan liggen en er breekt een íjzige stilte aan, dan volgt de acceptatie op de voet. Nieuws, geen nieuws, nu is de tijd om de wind te andere kant op te draaien, want die nieuwe wind in de Tweede Kamer is helemaal niet fris. Dus hou op met dat dood op je rug liggen. Boehoe, ja, het is heel erg allemaal. Je bent superinteger en dat soort dingen meer, maar nu gaat die rug recht. Dus ja, je liket en retweet je de moeder. Ik zou ook nooit stemmen op Jetten, of Timmermans, maar wat krijgen zij de komende tijd mijn steun zeg. Dit was de laatste “ik ben het eigenlijk nooit met hem eens, maar…” Ik steun, punt. Want één ding is namelijk echt waar, van wat Johan Derksen allemaal zegt: Mensen zien Wilders als de reddende engel. Zitten ze hoor, aan de kersttafel, met de gordijntjes dicht: Judas, de Messias (ik moet zelf steeds aan Absolom denken, eigenlijk), een Engel, Jezebel en het serpent. Fijne kerstdagen!

Deel op: